Δημήτρης Καραγιάννης: Ο γνωστός ψυχίατρος μιλά για την προσπάθεια του ανθρώπου να δώσει νόημα στη ζωή
Με αφορμή το νέο του βιβλίο «Αλλάζει ο άνθρωπος;» ο παιδοψυχίατρος - ψυχοθεραπευτής τονίζει πως η κάθε αλλαγή, για να είναι δημιουργική, προϋποθέτει τον στόχο, την κατεύθυνση και την έμπνευση.Γιάννης Πανταζόπουλος lifo
Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ ΕΙΝΑΙ παιδοψυχίατρος - ψυχοθεραπευτής, διευθυντής του Κέντρου Παιδοψυχικής Υγιεινής και συγγραφέας. «Οι άνθρωποι δεν αλλάζουν επειδή ο καιρός περνάει. Απλώς, η φθορά τούς αλλοιώνει και γερνούν και πεθαίνουν μέσα στην παραίτηση. Οι άνθρωποι δεν αλλάζουν επειδή έζησαν κάποια συνταρακτικά γεγονότα. Θα τα ξεχάσουν την επόμενη στιγμή, δίχως να αφήσουν να τους αγγίξουν. Οι άνθρωποι δεν αλλάζουν επειδή ερωτεύτηκαν. Θα ξενερώσουν μετά την πρώτη απογοήτευση. Οι άνθρωποι δεν αλλάζουν επειδή το βιογραφικό τους γεμίζει με πολλούς ακαδημαϊκούς τίτλους. Η ζωή τους θα είναι άδεια. Οι άνθρωποι αλλάζουν αν αποφασίσουν να είναι ανοιχτοί στις νέες εμπειρίες» γράφει στο τελευταίο ευπώλητο βιβλίο του Αλλάζει ο άνθρωπος; (εκδ. Αρμός) και με αυτές τις σκέψεις πήγα στο ραντεβού μας.
Τον συναντώ ένα ζεστό απόγευμα στο θεραπευτικό και εκπαιδευτικό ινστιτούτο «Αντίστιξη» που έχει ιδρύσει με τη σύντροφό του Ελένη Καραγιάννη και στο οποίο εκπαιδεύονται ειδικοί της ψυχικής υγείας στην οικογενειακή και ομαδική ψυχοθεραπεία. Στους διαδρόμους αλλά και στις αίθουσες αναμονής παρατηρώ οικογένειες, ζευγάρια και μεμονωμένα άτομα. Προβληματισμένα πρόσωπα και ατελείωτες σκέψεις, αναμένοντας τη θεραπευτική διαδικασία.
Τα επιστημονικά ενδιαφέροντα του κ. Καραγιάννη εστιάζουν στην ανάδειξη της μοναδικότητας του ανθρώπινου προσώπου, ενώ παράλληλα ασχολείται με τα προβλήματα του γάμου και μελετά τους όρους λειτουργικότητας στις ανθρώπινες σχέσεις.
Όσο προχωράμε στη ζωή μας, ανεβαίνει ο πήχης, αναπτυσσόμαστε. Στη διάρκεια αυτής της διαδρομής δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τις αποτυχίες, τις αστοχίες, τις προσβολές ή τη φυσιολογική φθορά. Αντιθέτως, αν δίνουμε μεγάλο βάρος σε αυτά, σε βαθμό που να καθορίζουν τη ζωή μας, το μόνο που πετυχαίνουμε είναι να γινόμαστε περισσότερο μίζεροι και να μιλάμε με απογοήτευση για τις ανθρώπινες σχέσεις.
Λίγο πριν μπούμε στο γραφείο του, μου λέει ότι μετά από περίπου 100.000 ώρες ψυχοθεραπείας που έχει κάνει, έχει ακούσει τα πάντα. Κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας μιλά χαμηλόφωνα και εξηγεί, διατηρώντας μειλίχιο ύφος και αναλυτική σκέψη.
Στο ερευνητικό του έργο προτείνει τον ευχαριστιακό τρόπο ζωής ως απάντηση στη φθορά της καθημερινότητας και απευθύνεται σε όλους εκείνους που δεν αποδέχονται τον συμβιβασμό της μετριότητας. «Οι εποχές αλλάζουν. Οι καιροί αλλάζουν. Οι τόποι αλλάζουν. Ο κόσμος αλλάζει. Όμως η αλλαγή, για να είναι δημιουργική, προϋποθέτει τον στόχο, την κατεύθυνση και την έμπνευση» τονίζει.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο δημοφιλής ψυχίατρος μιλά για τις προκλήσεις της εποχής, τη σύγχρονη απομόνωση, τα social media, τον έρωτα και την αγάπη, τους νέους, την ψυχή, την απώλεια, για ιστορίες που δεν θα ξεχάσει ποτέ αλλά και για το τι θεωρεί σημαντικό στη ζωή.Το βιβλίο του Δημήτρη Καραγιάννη «Αλλάζει ο άνθρωπος;» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός.
Σε κοινωνικό αλλά και σε προσωπικό επίπεδο θεωρώ ότι η μεγάλη πρόκληση της εποχής είναι η αναζήτηση ενός νοήματος ζωής. Η αναζήτηση αυτή αποτελεί φυσική στάση κάθε ανήσυχου πνεύματος που δεν βολεύεται στο κυνήγι της επιβίωσης. Επειδή βρισκόμαστε στη μεταμοντέρνα περίοδο, κατά την οποία τα άτομα ομογενοποιούνται και οτιδήποτε κλασικό αμφισβητείται, πολλοί άνθρωποι αναρωτιούνται για ποιον λόγο αξίζει να ζεις αλλά και τι μπορεί να υπάρχει μετά τη φθορά σου.
Σήμερα, οι άνθρωποι καταναλώνουν για να ξεχνιούνται. Η μεγαλύτερη πρόκληση, λοιπόν, είναι να οδηγηθούμε στη μετα-μεταμοντέρνα περίοδο και να δούμε ποιο θα είναι το διακύβευμα της γενιάς που τώρα γεννιέται, όπως και τι μπορεί να υπάρχει πέρα από την ατομικότητα. Ωστόσο, αυτό που μετρά είναι να αφήσεις ένα στίγμα, ώστε η πορεία της ζωής σου να μην υπήρξε μάταια, να μην πεις ότι ήταν ένα τίποτα η ύπαρξή σου. Επίσης, η αγάπη δεν είναι ηθική στάση ούτε μια εντολή, αλλά ένα δικαίωμα για να νιώθουμε πολύ περισσότερα απ' όσα μας προσφέρει η κατανάλωση.
— Τι είναι αυτό που στρέφει τους ανθρώπους στις καταναλωτικές συνήθειες;
Είναι ένας τρόπος διαφυγής, μια μορφή διαρκούς πείνας. Καταναλώνουμε πράγματα, σχέσεις, φαγητό, ένδυση, σεξ, ανθρώπους. Το αποτέλεσμα είναι να μην μπορούμε να χορτάσουμε κι όλο αυτό να εξελίσσεται σ' έναν εθισμό. Και, τελικά, να φτάνεις στο σημείο να ξεχνάς τους λόγους για τους οποίους το πράττεις.
— Ποια είναι η απάντηση στη σύγχρονη απομόνωση που ζούμε;
Αρχικά, να ξεχωρίσουμε την απομόνωση από τη δημιουργική μοναξιά, η οποία είναι το εσωτερικό εργαστήριό μας για τις επιλογές και τις αποφάσεις μας. Η απομόνωση εντοπίζεται εκεί όπου οι άνθρωποι κλείνονται στον εαυτό τους, απογοητευμένοι και πικραμένοι απ' τους άλλους, όταν έχουν απολέσει τη δυνατότητα να γοητεύουν και να γοητεύονται. Επομένως, ακολουθεί το στάδιο της στενοχώριας, αυτός ο στενός χώρος που εξελίσσεται σε αυτοπεριορισμό. Η απομόνωση ανήκει στις χειρότερες μορφές εγωισμού.
— Ποιο νομίζετε ότι θα είναι το ψυχολογικό αποτύπωμα της πανδημίας;
Ωραίο ερώτημα. Υπάρχουν άλλοθι που ακολουθούν κάθε είδους κρίση. Επομένως, όποιος θέλει να προβάλει την ψυχοπαθολογία του θα βρει το άλλοθι σε κάθε χρονική στιγμή για να το πράξει. Όμως, κατά τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης είδα πρόσωπα που έγιναν καλύτεροι άνθρωποι, οικογένειες που σύσφιξαν τις σχέσεις τους αλλά και ζευγάρια που γνωρίστηκαν περισσότερο. Ξέρετε, η ομορφιά δεν θορυβεί. Γι' αυτό και θεωρώ γελοίες τις συμβουλές που δόθηκαν από επιφανειακούς ψυχολόγους για το πώς να περάσεις τον χρόνο σου εν μέσω πανδημίας προκειμένου να νιώσεις καλύτερα.
— Πώς γίνεται ένας σύγχρονος άνθρωπος, με έγνοιες και διαρκές άγχος, να μη χάσει το παρόν;
Προσπαθούμε να ορίσουμε την ευτυχία με όρους μη ύπαρξης προβλημάτων. Όμως, αυτό είναι μόνο μια παιδική φαντασίωση. Δεν υπάρχει ζωή χωρίς προβλήματα. Βέβαια, τα προβλήματα δεν είναι μόνο αρνητικά, είναι και θετικά. Όσο προχωράμε στη ζωή μας, ανεβαίνει ο πήχης, αναπτυσσόμαστε. Στη διάρκεια αυτής της διαδρομής δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τις αποτυχίες, τις αστοχίες, τις προσβολές ή τη φυσιολογική φθορά.
Αντιθέτως, αν δίνουμε μεγάλο βάρος σε αυτά, σε βαθμό που να καθορίζουν τη ζωή μας, το μόνο που πετυχαίνουμε είναι να γινόμαστε περισσότερο μίζεροι και να μιλάμε με απογοήτευση για τις ανθρώπινες σχέσεις. Τα λάθη είναι το εφαλτήριο για να εξελιχθούμε και να γνωρίσουμε αθέατες πλευρές του εαυτού μας. Η αποτυχία μπορεί να γίνει η αιτία για επαναπροσδιορισμό στόχων και την αναζήτηση μιας ποιοτικότερης ζωής. Οι δυσκολίες της ζωής πρέπει να μεταβολίζονται.
— Πώς ανακαλύπτει ένας άνθρωπος τι είναι αυτό που θέλει να κάνει στη ζωή του;
Κάποιες σημαντικές αποφάσεις που λαμβάνουμε έχουν τις ρίζες τους στην παιδική μας ηλικία. Αργότερα, εμπλουτίζουμε και διαμορφώνουμε την ταυτότητα που έχουμε αποκτήσει ως παιδιά. Το οικογενειακό και κοινωνικό πλαίσιο αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωσή μας. Επομένως, η ταυτότητά μας είναι και οι συνειδητές αλλαγές που έχουμε κάνει μέσα στον χρόνο.
— Πολλοί λένε ότι ο γάμος είναι πεδίο κατάθλιψης, μιζέριας και ατέλειωτου συμβιβασμού. Τι πιστεύετε;
Σήμερα, νομίζω ότι οι γάμοι είναι πολύ καλύτεροι σε σχέση με το παρελθόν. Στους τρεις άξονες που ορίζουν έναν γάμο, όπως η συντροφικότητα, η δέσμευση και η σεξουαλικότητα, η κατάσταση είναι ασφαλώς σε πολύ καλό επίπεδο, εν αντιθέσει με παλιότερα. Η οικειότητα, το σεξ και η επικοινωνία είναι βασικά χαρακτηριστικά των γάμων σήμερα. Πράγματι, υπάρχουν περισσότερα διαζύγια συγκριτικά με το παρελθόν, όμως η δέσμευση στις μέρες μας είναι προσωπική επιλογή και όχι κοινωνική επιταγή. Στην εποχή μας τα ζευγάρια, όταν δεσμεύονται, το πράττουν συνειδητά.
— Πιστεύετε ότι τα social media έχουν αλλοιώσει τις ανθρώπινες σχέσεις; Έχουν γίνει αναλώσιμες;
Έχουν επηρεάσει αρκετά, αλλά δεν μου αρέσουν οι αφορισμοί. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σου δίνουν τη δυνατότητα να συναντηθείς με τον άλλον, σπάζοντας την έννοια της απόστασης και της απομόνωσης. Αναμφίβολα, επιδρούν στον τρόπο του «σχετίζεσθαι», αλλά, ταυτόχρονα, διατηρούν την επιθυμία της συνάντησης με τον άλλον. Η έννοια της πραγματικής επαφής υφίσταται στην πλειονότητα των νέων ανθρώπων. Δεν βλέπω την καταστροφή, κι αυτό επειδή κυριαρχεί η πραγματική ζωή. Οι άνθρωποι γίνονται εξαρτημένοι από την εικονική πραγματικότητα όταν απουσιάζουν η χαρά, το μοίρασμα και η διάθεση για προσφορά.
— Πώς ορίζετε τον έρωτα; Πόσο διαρκεί;
Ο έρωτας είναι το συναίσθημα που σου προκαλεί ο/η άλλος/-η, γι' αυτό επιθυμείς να τον κατακτήσεις. Εγώ πιστεύω στον ερωτικό άνθρωπο και όχι στον ερωτευμένο. Ερωτευμένος είναι αυτός που βρίσκεται σε μια παθητική κατάσταση που του δημιουργεί κάποιος άλλος, όταν γίνεσαι μια προβολή στον άλλον, μια φαντασίωση του άλλου. Άρα, είναι ζήτημα χρόνου αυτό να ξεθωριάσει.
Αντίθετα, ο ερωτικός άνθρωπος είναι αυτός που ζει έντονα και με πάθος, χωρίς να είναι εθισμένος στην ιδέα ότι υπάρχουν ώρες στη ζωή του που μπορεί να μη ζήσει κάτι συναρπαστικό. Ο ερωτικός είναι ο δημιουργικός άνθρωπος. Ερωτική είναι μια γυναίκα που ποτίζει με ενεργητικότητα τις γλάστρες στο μπαλκόνι της. Ο φίλος μου ο Γιώργος, που είναι οδηγός λεωφορείου, βάζει Τρίτο Πρόγραμμα και δεν έχει μαλώσει ποτέ με κανέναν επιβάτη. Είναι εκείνος που αποφασίζει να βγάλει το καλύτερο πρόσωπο των άλλων, χωρίς να περιμένει οι άλλοι να είναι καλοί απέναντί του.
— Αγάπη τι θα πει;
Όταν αναδεικνύουμε το πρόσωπο που αγαπάμε. Η αγάπη δεν έχει να κάνει με την ανησυχία τύπου «πάρε με τηλέφωνο όταν φτάσεις». Η αγάπη δεν είναι να ορίζεις τον άλλον σκεπτόμενος ότι το κάνεις για το καλό του. Με αυτή την έννοια, η αγάπη δεν έχει τη μορφή της θυσίας για τον άλλον. Αυτός που λέει ότι θυσιάστηκε για κάποιον δεν έχει αγαπήσει ποτέ. Η εξέλιξη του άλλου είναι και δική σου. Δεν χάνεις, λοιπόν, παρά μόνο κερδίζεις. Μέσω της αγάπης διευρύνεται ο εαυτός μας. Η αγάπη είναι ένα δώρο που προσφέρεται, αλλά κι εκείνος που το προσφέρει όχι μόνο δεν το χάνει αλλά το απολαμβάνει πολλαπλάσια.
— Όταν είσαι δεμένος με έναν άνθρωπο και ξαφνικά αυτό τελειώνει, πώς εξηγείται;
Μια σχέση που δεν παράγει την έκπληξη δεν είναι ζωντανή. Πράγματι, αυτό που λέτε είναι κάτι που το ζούμε στις σχέσεις και κάποια στιγμή ένας εκ των δύο ξαφνικά φεύγει, λες και δεν υπήρξε αυτή η κοινή ζωή. Μάλιστα, γίνεται με τέτοιον τρόπο σαν όλα να ήταν μια ψευδαίσθηση, δημιουργώντας, παράλληλα, μια ενοχή στον άλλον. Όποιος έχει επενδύσει σε μια σχέση, έχει αγαπήσει και ο άλλος τον εγκαταλείπει, δεν χρειάζεται να αναρωτηθεί αν αυτό που βίωσε άξιζε, γιατί ήταν όντως αληθινό.
Αν ο άλλος, ξαφνικά, θέλει να το σβήσει αυτό το χρονικό διάστημα ή δεν υπήρξε, τότε είναι δικό του πρόβλημα, αλλά και έλλειμμα. Αυτόν που απέδρασε από τη σχέση απρόσμενα, στην επόμενη στροφή τον περιμένει η κατάθλιψη. Όταν φεύγεις απότομα, διαγράφοντας κομμάτια του εαυτού σου, τότε είσαι άτομο κενό περιεχομένου. Άρα, η ανυπαρξία για εκείνους είναι μονόδρομος, επειδή δεν σχετίστηκαν ποτέ πραγματικά με τους άλλους ανθρώπους.
— Τι είναι ψυχή;
Για μένα, ψυχή είναι η ολότητα του ανθρώπου, εκεί όπου το υλικό και το πνευματικό αναμειγνύονται.
— Σας τρομάζει η ανυπαρξία;
Ναι. Ευτυχώς, δεν την έχω συναντήσει ακόμα, γιατί δεν έχω χάσει τη λαχτάρα μου να συναντώ τους ανθρώπους.
Άπειρες. Ωστόσο, θα αναφέρω δύο ιστορίες με κοινό σημείο αναφοράς την απώλεια. Ξέρετε, προτιμώ να με συντροφεύουν πρόσωπα που πια δεν υπάρχουν, αλλά μέχρι την τελευταία τους ανάσα τίμησαν τη ζωή.
Για παράδειγμα, ο υπέροχος Αλέκος, που μου έλεγε ότι δεν είχε σκοπό να πει ποτέ τη λέξη «γιατί» στη ζωή του, υποστήριζε ότι έφευγε πλήρης ημερών κι ας πέθανε 49 ετών. Ως την τελευταία στιγμή που τον είδα, με μια βαθιά σοφία και ζωτικότητα, έλεγε χαριτολογώντας ότι πρέπει να αποκτήσουμε μια κυβέρνηση καρκινοπαθών, γιατί είναι οι μόνοι που δεν θα σκέφτονταν το πολιτικό κόστος.
Αλλά και η Δήμητρα, η οποία με πήρε τηλέφωνο για να πάω στο μαιευτήριο και όταν έφτασα, νομίζοντας ότι θα έχανε το παιδί, μου ανακοίνωσε ότι της βρήκαν όγκο στις ωοθήκες, ο οποίος ήταν σε στάδιο μετάστασης. Την ώρα, λοιπόν, που γεννούσε το παιδί της, έμαθε ότι πολύ σύντομα θα πέθαινε. Την επομένη των γενεθλίων της κόρης της έφυγε από τη ζωή.
— Τι μας μαθαίνει η απώλεια;
Η λύπη και το πένθος είναι ό,τι πιο υγιές υπάρχει στη ζωή των ανθρώπων. Όποιος δεν μπορεί να κλάψει για έναν άνθρωπο που έχασε, σημαίνει ότι δεν συνδέθηκε ποτέ μαζί του. Η απώλεια μάς προσφέρει μια σοφία για τη φθαρτότητα και το τέλος. Τίποτα δεν υπερβαίνει τον θάνατο. Και η απώλεια μας το υπενθυμίζει.
— Ποιος είναι ο μεγαλύτερός σας φόβος;
Το Αλτσχάιμερ, όταν οι δικοί σου άνθρωποι ταλαιπωρούνται χωρίς να τους επιτρέπεται να σε πενθήσουν. Να σβήνει όλος ο σκληρός σου δίσκος και να μην μπορούν να σχετιστούν μαζί σου.
— Τι είναι για εσάς ευτυχία;
Το να παίζουμε με καθετί. Το παιχνίδι όμως εμπεριέχει ήττες, ανταγωνισμό, σχέσεις, φιλίες, κερκίδα. Η ευτυχία είναι πορεία που έχει πολλές δύσκολες και απαιτητικές στιγμές. Ευτυχία είναι να ζεις τα πάντα στον υπερθετικό βαθμό.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Την ίδια τη ζωή. Είναι ένα δώρο που μας έχει χαριστεί και είναι κρίμα να μην το αξιοποιούμε όσο πάει. Το βόλεμα είναι η επιλογή του λιγότερου κόστους. Η καταφυγή στο γνώριμο που δεν απαιτεί προσπάθεια. Όμως η ζωή εμπεριέχει εκπλήξεις και είναι πολύ άσχημο να προσπαθούμε να την ορίσουμε με κουτάκια.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.(εδώ)
