Συντάκτης Λάκης Ιγνατιάδης stagona4u
Μια ανασκόπηση από τον πρώην αντιδήμαρχο Θεσ/νίκης Νίκο Φωτίου με καπάκι τις απαντήσεις του σε τέσσερις δικές μας ερωτήσεις.
Το έργο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, λένε εκείνοι που έχουν έστω και μια από απόσταση σχέση μαζί της, εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τους νόμους που διέπουν τη λειτουργία της, συμπεριλαμβανομένου και του εκλογικού συστήματος, την πάγια και έκτακτη κρατική χρηματοδότηση που έχει καθώς και των πάγιων εσόδων της και από τις εκλεγμένες Δημ. Αρχές και τις Δημοτικές Παρατάξεις και Κινήσεις που δραστηριοποιούνται εντός και εκτός του Δημοτικού Συμβουλίου.
Αυτοδιοικητικοί παράγοντες και δημότες που δείχνουν ένα ενδιαφέρον για την Τοπική Αυτοδιοίκηση και το ψάχνουν, κάποια στιγμή είναι δύσκολο να μη συνειδητοποιήσουν ότι σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες στην χώρα μας η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι ένας θεσμός συγκεντρωτικός κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση ενός συγκεντρωτικού κράτους, με μικρή χρηματοδότηση και με περιορισμένες δυνατότητες παραγωγής έργου.
Συν τοις άλλοις, σ'αυτόν τον θεωρητικά θεσμό λαϊκής κυριαρχίας, η κομματοκρατία καλά κρατεί και η παλαιοκομματική αντίληψη της ενίσχυσης με χίλιους τρόπους κι από χίλιες πηγές των φίλα προσκειμένων Δημ.Αρχών στην όποια κυβέρνηση κυριαρχεί.
Πάντα υπάρχουν αρκετοί που πιστεύουν σε μια αποκεντρωμένη και δημοκρατική Τοπική Αυτοδιοίκηση ικανή να εμπνέει τους εργαζόμενους για να παράγουν σημαντικό δημοτικό έργο βρίσκοντας και υλοποιώντας λύσεις για τις πραγματικές ανάγκες των δημοτών αλλά και να αγωνίζεται μαζί μ' αυτούς σε περιπτώσεις που η κεντρική εξουσία αδιαφορεί. Απ' αυτούς κάποιοι μπαίνουν στον κόπο να κρίνουν και τους νόμους και τις νοοτροπίες που εμποδίζουν την άνθηση της Τ.Α και παράλληλα να καταθέτουν προτάσεις με στόχο να ανεβάσουν από κάθε άποψη την ποιότητα ζωής στην πόλη τους και κατά συνέπεια και στην χώρα.
Στη φωτογραφία του άρθρου εικονίζεται ένας απ' αυτούς. Είναι ο Νίκος Φωτίου, πρώην αντιδήμαρχος Θεσ/νίκης επί δημαρχίας Γιάννη Μπουτάρη.
Ο κ. Φωτίου συγκέντρωσε τους νόμους που ψηφίστηκαν επί Νέας Δημοκρατίας την τετραετία '19-'22 και έγραψε ένα άρθρο που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα parallaxi με τον τίτλο
" Αυτοδιοίκηση, μια πονεμένη ιστορία...". Πρόκειται για μία συνοπτική ανασκόπηση των θεσμικών εξελίξεων της τετραετίας 2019-2022 στον χώρο της αυτοδιοίκησης. Η θέση που υποστηρίζει είναι η εξής:
1. Η λήξη της κυβερνητικής θητείας του ΣΥΡΙΖΑ άφησε την αυτοδιοίκηση με έναν νόμο («Κλεισθένης»), που, ενώ βελτίωνε σε πολλά σημεία τον προϋπάρξαντα «Καλλικράτη», εισήγαγε ένα ιδιαζόντως άστοχο εκλογικό σύστημα, που οδηγούσε την αυτοδιοίκηση σε ακυβερνησία.
2. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, διά των διαδοχικών ΥΠΕΣ, Τ. Θεοδωρικάκου και Μ. Βορίδη, με άλλοθι τα πραγματικά προβλήματα διοίκησης, μετακίνησε βιαίως το εκκρεμές στο άλλο άκρο πλήττοντας από πρόθεση την καρδιά της αυτοδιοίκησης και εγκαθιστώντας το τρίπτυχο «Ανομία-Συγκεντρωτισμός-Αδιαφάνεια-»
Στο άρθρο αυτό ο κ.Φωτίου γράφει για τις νομοθετικές παρεμβάσεις α) Στη λειτουργία του Δημοτικού Συμβουλίου β) Στου Αναπτυξιακούς Οργανισμούς στους δήμους γ) Στις δημοτικές κοινότητες δ) Στη διαφάνεια και την χρηστή διοίκηση ε) Στις Αποκεντρωμένες Αυτοδιοικήσεις.
Πιο συγκεκριμένα εστιάζει στο Δημοτικό Συμβούλιο και στις Δημοτικές επιτροπές, στους Αναπτυξιακούς Δημοτικούς Οργανισμούς, στις (Κάθε άλλο παρά) προσωρινές ρυθμίσεις λόγω πανδημίας που αφορούν και στα τραπεζοκαθίσματα.
Όσοι ενδιαφέρονται να διαβάσουν τον σχολιασμό του Ν.Φωτίου πατώντας parallaximag.gr/aytodioikisi θα τους εμφανιστεί αυτό το άρθρο.
Το άρθρο αυτό το γνωστοποίησε στους διαχειριστές της ιστοσελίδας "Σταγόνα" Θ. Ιγνατιάδη και του μπλογκ "Δραπετσίνι" Ν. Χάνο ο συνδημότης Μ. Γλαμπεδάκης. Παρόλο που κάποια σημεία του δεν τα καταλάβαμε εν τούτοις μας άφησε μια καλή εντύπωση. Για να βοηθηθούμε και οι τρεις μας αλλά και όσοι ενδιαφέρονται για τέτοια θέματα υποβάλλαμε τέσσερις διευκρινιστικές ερωτήσεις στον Ν.Φωτίου. Ακολουθούν οι απαντήσεις του.
Η πρώτη ερώτησή μας αφορούσε γενικά το εκλογικό σύστημα στις εκλογές στους Δήμους και στις Περιφέρειες
Ν.Φ: απάντηση 1η. Το θέμα που τίθεται είναι πολυπαραμετρικό. Το εκλογικό σύστημα, ως μια σημαντική παράμετρος, μπορεί να «τεντωθεί» από το ένα άκρο του φάσματος (απόλυτα πλειοψηφικό), ως το άλλο (απόλυτα αναλογικό). Δείγματα και των δύο ειδών υπάρχουν σε όλο τον κόσμο. Οφείλει, βέβαια, να καταλήγει σε ποσοστά και σε αριθμούς αλλά οφείλει, επίσης, να εκκινεί από τις αρχές της δημοκρατίας, της αποτελεσματικότητας και της χρηστής διοίκησης.
Η άποψή μου, ειδικότερα για την αυτοδιοίκηση: Το εκλογικό σύστημα στις δημοκρατίες δεν είναι «θέμα αρχής» αλλά υποχρεούται να διασφαλίζει τη μεγαλύτερη δυνατή ισότητα της ψήφου των πολιτών και την ελάχιστη δυνατότητα κυβερνησιμότητας. Η αύξηση του ελάχιστου της κυβερνησιμότητας μπορεί να επιδιώκεται με συνεργασίες, οι οποίες αυξάνουν και τον δείκτη της αντιπροσωπευτικότητας.
Άρα, χωρίς να υπεισέρχομαι σε αυστηρά νομοτεχνικά ζητήματα, θεωρώ ότι το σύστημα που προκρίνω είναι αυτό που δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες να ψηφίσουν αυτούς που επιλέγουν και στην πλειοψηφούσα παράταξη να διοικήσει, να παίρνει, δηλαδή, εκτελέσιμες αποφάσεις, που αφορούν σημαντικές πτυχές της ζωής των πολιτών. (Επικουρικά, θα μπορούσαν να ρυθμιστούν τα θέματα του Δημοτικού Συμβουλίου που απαιτούν αυξημένες πλειοψηφίες καθώς και εκείνα που αφορούν τα δικαιώματα της μειοψηφίας).
Το επιπλέον ποιοτικό στοιχείο στην άσκηση της διοίκησης εξαρτάται από την εκάστοτε διάθεση της κοινωνίας των πολιτών (π.χ. κινητοποιήσεις/διεκδικήσεις κινημάτων πολιτών) και των πολιτικών/αυτοδιοικητικών δυνάμεων για συνεργασία. Οι ακραίες πολώσεις, που προκύπτουν συχνά από εθνικής εμβέλειας και όχι τοπικές κομματικές αντιπαραθέσεις, δυσκολεύουν τις συνεργασίες, ενώ η βούληση για (προγραμματική) σύγκλιση τις ευνοούν.
Τέλος, η απαλλαγή μιας δημοτικής παράταξης από κομματικές εξαρτήσεις, της επιτρέπει να επιδιώξει και να επιτύχει ευρύτερες συνεργασίες, ενώ η εξάρτηση την κάνει ανελαστική και την απομονώνει έναντι των άλλων.
Η δεύτερη ερωτήσή μας αφορούσε τις "Μόναδες Εσωτερικού Ελέγχου" στους δήμους, που κακά τα ψέματα περί αυτών είχαμε μαύρα μεσάνυχτα.
Ν.Φ, απάντηση 2η:
Οι Μονάδες Εσωτερικού Ελέγχου (Μ.Ε.Ε.) καθιερώθηκαν με τον Ν 4795/21 (κατ’ εφαρμογή του Ν.4622/2019)- Σύστημα Εσωτερικού Ελέγχου του Δημόσιου Τομέα, Σύμβουλος Ακεραιότητας στη δημόσια διοίκηση και άλλες διατάξεις για τη δημόσια διοίκηση και την τοπική αυτοδιοίκηση.
Σκοπός τους είναι «να ενισχυθούν οι μηχανισμοί λογοδοσίας και ακεραιότητας στους φορείς του δημόσιου τομέα συμβάλλοντας στην επίτευξη των στόχων τους βάσει των αρχών της καλής διακυβέρνησης και της χρηστής διοίκησης, σύμφωνα με τα διεθνή ελεγκτικά πρότυπα και τις προβλέψεις του Ν. 4622/2019».
Στην ουσία οι Μ.Ε.Ε. δημιουργούνται υπό την ομπρέλα της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας (Ε.Α.Δ.) και δεν αποτελούν οργανικές υπηρεσίες των ΟΤΑ, αφού δεν λειτουργούν για λογαριασμό των Δήμων και των αναγκών τους για σχεδιασμό και προγραμματισμό πολιτικών και δαπανών.
Στην πραγματικότητα δεν θα μπορούν να διενεργήσουν ποιοτικούς ελέγχους, όπως έχουν ανάγκη οι ΟΤΑ για τη βελτίωση και αναβάθμιση των υπηρεσιών τους.
Ένας άλλος, μη ομολογημένος ρητά, σκοπός είναι οι Μ.Ε.Ε. να αναλάβουν αρμοδιότητες του Ελεγκτικού Συνεδρίου για τον προληπτικό και προσυμβατικό έλεγχο δαπανών έως 300.000 ευρώ.
Οι ΜΕΕ θα ασχολούνται κατά κύριο λόγο με ζητήματα οικονομικών- διαχειριστικών ελέγχων, αντικαθιστώντας τα τμήματα εκκαθάρισης και ελέγχου των δαπανών, όπου λειτουργούσαν. Οι έλεγχοι προφανώς θα έχουν και κατασταλτικό χαρακτήρα (θα υπάρχει καταλογισμός, με παραπομπή των υπευθύνων στα πειθαρχικά συμβούλια ή/και τον εισαγγελέα), ενώ ο ισχυρισμός του νομοθέτη αποκλείει τον τιμωρητικό χαρακτήρα τους.
Τέλος, όσον αφορά τη φιλολογία περί «επιτελικού κράτους, υπό τον μανδύα του οποίου εμφανίζονται τέτοια νομοθετήματα, η επικινδυνότητα κρύβεται στη μεταφορά αρμοδιοτήτων από τα κυβερνητικά και λοιπά θεσμικά κέντρα σε παρακέντρα που θα ασκούν την πραγματική εξουσία μέσω των ελέγχων στο όνομα της διαφάνειας.
Στην προκειμένη περίπτωση η επιτελικότητα δεν θεσμοθετείται ως οργανικό στοιχείο της δημόσιας διοίκησης και των υπηρεσιών της αλλά ως εργαλείο ελέγχου της και από εξωθεσμικές ή έμμεσα εξαρτημένες οντότητες (ιδιωτικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί που διεκδικούν χώρο στη δημόσια διοίκηση αλλά και η ίδια η Ε.Α.Δ. ως ανεξάρτητη αλλά διορισμένη αρχή).
Το δέον γενέσθαι, κατά τη γνώμη μου, είναι να ενισχυθεί θεσμικά και με κατάλληλο προσωπικό η λειτουργία και ο ρόλος του Τμήματος Εσωτερικού Ελέγχου, ως οργανική μονάδα του Δήμου, μη κατασταλτικού χαρακτήρα, γιατί αποτελεί σημαντικό εργαλείο στην αξιολόγηση, βελτίωση, αναβάθμιση των υπηρεσιών και στον σχεδιασμό και προγραμματισμό νέων πολιτικών. Παράλληλα, με αυτόν τον τρόπο η προκύπτουσα τεχνογνωσία γίνεται εσωτερικό στοιχείο της πολιτικής του Δήμου και παύει ν’ αποτελεί εξωτερικό παράγοντα επηρεαζόμενο από την εκάστοτε δημοτική αρχή ή άλλους παίκτες.
Η τρίτη ερώτησή μας είχε στο κέντρο της τους Αναπτυξιακούς Δημοτικούς Οργανισμούς, ιδιαίτερα ως προς το σημείο μιας θεσμοθετημένης δυνατότητας να ελέγχονται από το Δημοτικό Συμβούλιο.
Ν.Φ, απάντηση 3η: Υπήρχε νομοθεσία, η οποία διείπε τους Αναπτυξιακούς Οργανισμούς (ΚΔΚ, άρθρα 253– 266) και εκεί ήταν σαφές το ποιος και πώς τους ελέγχει.
Ο «Κλεισθένης», (Ν. 4555/18), άρθρα 182-84 επεξέτεινε τη δυνατότητα συμμετοχής Ο.Τ.Α. α ́και β ́ βαθμού σε νομικά πρόσωπα αναπτυξιακού χαρακτήρα και ρύθμισε τη συμμετοχή Ο.Τ.Α. α ́ και β ́ βαθμού σε νομικά πρόσωπα με αντικείμενο την παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας ή την αξιοποίηση δημόσιων αγαθών.
Το νέο νομοθετικό πλαίσιο (Ν. 4674/2020, 4735 12/10/2020) «Ρυθμίσεις για την αναπτυξιακή προοπτική και την εύρυθμη λειτουργία των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και άλλες διατάξεις», και «Ρυθμίσεις για τα νομικά πρόσωπα των ΟΤΑ» ανέτρεψε το προηγούμενο καθεστώς, που προέβλεπε ελέγχους από το Δ.Σ. και «προίκισε» τους Αναπτυξιακούς Οργανισμούς με πληθώρα αρμοδιοτήτων, μεταξύ των οποίων και αυτής της «αναθέτουσας αρχής», καθιστώντας την έναν ισχυρό παρα-δήμο.
Όντως, το θέμα του «ποιος ελέγχει ποιον» είναι ακανθώδες. Και οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των παρατάξεων της πλειοψηφίας και της μειοψηφίας, βάσει και της διαφορετικής αντίληψης περί ανάπτυξης, μπορούν να δυσκολέψουν τις αναπτυξιακές δυνατότητες των δήμων. Η λύση, όμως, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι στην κατεύθυνση της κατάργησης κάθε ελέγχου και της ανάθεσης εκτελεστικών αρμοδιοτήτων εκεί όπου, βοηθούντος και του ad hoc ψηφισθέντος νομοθετικού πλαισίου, η πλειοψηφία, σε μείζονα ζητήματα, κάνει ό,τι της καπνίσει χωρίς καν την ενημέρωση του Δ.Σ. Η βέλτιστη πρακτική είναι η εξαντλητική διαβούλευση μεταξύ των παρατάξεων που συμμετέχουν στο Διοικητικό Συμβούλιο του Αναπτυξιακού Οργανισμού και η τελική έγκριση ή μη από το ανώτατο συνταγματικά σώμα, το Δημοτικό Συμβούλιο.
Την πρακτική αυτή ακολουθήσαμε στην Μητροπολιτική Αναπτυξιακή Θεσσαλονίκης, επί διοίκησης Μπουτάρη, όπου, μάλιστα, συμμετείχαν δήμοι, οι οποίοι πολιτικά πρόσκεινταν σε διαφορετικά πολιτικά στρατόπεδα ή και με διαφορετικά συμφέροντα, με άριστα αποτελέσματα, παρόλο που ο Δήμος Θεσσαλονίκης κατείχε τη μεγάλη πλειοψηφία στο μετοχικό πακέτο και θα μπορούσε να επιβάλει όποιαν απόφαση ήθελε.
Η τέταρτη ερώτησή μας αφορούσε την τροπολογία το 2019 του υπουργού Θεοδωρικάκου που ανέτρεψε την ψήφο των πολιτών δίνοντας αυξημένη πλειοψηφία 3/5 στις δυο επιτροπές (Οικονομική και Ποιότητα Ζωής) καθώς ταυτόχρονα μετέφερε κρίσιμες αποφάσεις από την επιλογή του ΔΣ σ' αυτές, Η τροπολογία αυτή κρίθηκε αντισυγματική από το ΣτΕ
Παρατηρήσαμε ότι όλοι ανεξαιρέτως οι δήμαρχοι την εφάρμοσαν πιστά, ακόμη κι όσοι ορκίζονταν στο όνομα τηςαπλής αναλογικής. Θα μπορούσαν κάποιοι δήμαρχοι να συμπεριφερθούν διαφορετικά; Δηλαδή, θα μπορούσαν να εφαρμόσουν αναλογικότερη εκπροσώπηση στις δυο σημαντικές δημοτικές επιτροπές ή να εμφανίζουν θέματα που νόμιμα ανήκαν στις «πειραγμένες» επιτροπές στο ΔΣ προς ψήφιση δίχως να παρανομούν;
Ν.Φ, απάντηση 4η: Η πραγματικότητα είναι ότι οι ρυθμίσεις Θεοδωρικάκου προσέφεραν μεγάλη ευκολία και νομική κάλυψη στους μειοψηφικούς δημάρχους, ανεξαρτήτως πολιτικής καταγωγής, ώστε να παίρνουν αποφάσεις χωρίς καν συζήτηση στο Δημοτικό Συμβούλιο ή και να περνούν σημαντικές αποφάσεις με μία και μόνο θετική ψήφο! Και αυτό
τους βόλεψε, γιατί σκέφτονταν με τρόμο την υψηλή πιθανότητα ή και βεβαιότητα να μην μπορούν να διοικήσουν τον δήμο τους.
Όμως, οι διατάξεις των άρθρων 1 έως 18 (Μέρος Α’) και 114 του ν. 4623/2019 προβλέπουν τη δυνατότητα σύμπραξης δύο ή περισσότερων δημοτικών παρατάξεων. «Η σύμπραξη καταρτίζεται τυπικά - διά πρακτικού, το οποίο συνυπογράφεται τουλάχιστον από την απόλυτη πλειοψηφία των μελών κάθε μίας από τις συμπράττουσες παρατάξεις». Αντ’ αυτού, οι δήμαρχοι προτίμησαν να πλιατσικολογήσουν τις παρατάξεις της μειοψηφίας προσεγγίζοντας έναν έναν πρόθυμους δημοτικούς συμβούλους με ανταποδοτικά οφέλη την τοποθέτησή τους σε έμμισθες θέσεις και αξιώματα.
Επιπλέον, ο Θεοδωρικάκειος νόμος 4735/2020, άρθρο 40.2, διατήρησε την παλαιότερη πρόβλεψη που έλεγε το εξής: Με ειδική απόφαση που λαμβάνεται ομόφωνα, η Οικονομική Επιτροπή μπορεί να παραπέμπει συγκεκριμένο θέμα της αρμοδιότητάς της στο δημοτικό συμβούλιο για τη λήψη απόφασης, εφόσον κρίνει ότι αυτό επιβάλλεται από την ιδιαίτερη σοβαρότητά του.
Είχαν, λοιπόν, τη νομική κάλυψη όσοι δήμαρχοι το ήθελαν, να ακολουθήσουν αυτές τις διαδικασίες, οι οποίες και νόμιμες ήταν και πιο δημοκρατικές. Αγνοώ αν κάποιοι τις εφάρμοσαν.
Δεν έχει υποπέσει στην αντίληψή μου το γεγονός να βρίζουν τον υπουργό οι δήμαρχοι-συνεργοί του. Πάντως, μεταξύ των πρώτων που θα έπρεπε να βρίζουν οι ενδεχομένως μετανοήσαντες δήμαρχοι που βρήκαν τον μπελά τους, είναι ο επικεφαλής τους, πρόεδρος της ΚΕΔΕ, ο οποίος συνείργησε, αν δεν πρωταγωνίστησε κιόλα, στην εκπόνηση αυτών των νομικών εκτρωμάτων, που μέρος τους κατέπεσε λόγω των αποφάσεων του ΣτΕ.
Τέλος, στο πεδίο της αυτοδιοίκησης διασταυρώνονται θεωρίες, πολιτικές, προσωπικές φιλοδοξίες, ποικίλα συμφέροντα, η πολιτική κοινωνία (political society) και η κοινωνία των πολιτών (civil society).
Στο πόνημα «Γιατί Αποτυγχάνουν τα Έθνη» (εκδ. «Λιβάνης», 2013), οι J. Robinson, και D. Acemoglou υποστηρίζουν ότι οι πολιτικοί και οικονομικοί θεσμοί αποτελούν τη βάση για την επιτυχία ή την αποτυχία ενός Έθνους. Νομίζω ότι συμφωνώ απολύτως!
Σύντομο βιογραφικό του Νίκου Φωτίου
Γεννήθηκε και ζει στη Θεσσαλονίκη. Πτυχιούχος Φιλολογίας, Μεταπτυχιακό δίπλωμα στη Γλωσσολογία - (Α.Π.Θ.). Εκπαιδευτικός στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση (1982-2009). Μέλος της Διοίκησης σε δημοτικές κινήσεις, τοπικούς φορείς και συλλόγους. Μέλος σε πολιτικούς σχηματισμούς της μεταρρυθμιστικής Αριστεράς. Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Θεσσαλονίκης (2014). Εντεταλμένος Σύμβουλος Αποκέντρωσης & Κοινωνίας των Πολιτών (2015). Αντιδήμαρχος Διοικητικής Μεταρρύθμισης, Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης & Κοινωνίας των Πολιτών (2016-2019).
