Το λιμάνι δεν είναι πράγμα· είναι σχέση

ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΚΥΡΑΜΑΡΓΙΟΥ*

Στη διαδρομή από το λιμάνι του Πειραιά προς το Πέραμα, οι εικόνες εναλλάσσονται συνεχώς, με τη θάλασσα στα αριστερά να οριοθετεί τις ταυτότητες των γειτονιών και των ανθρώπων τους. 

Λίγο πριν το Πέραμα, στους προβλήτες 2 και 3 του λιμανιού οι ολοκαίνουργιοι γερανοί της Cosco, με τα εντυπωσιακά φώτα τους, ξεφορτώνουν εμπορεύματα μέρα-νύχτα. Δίπλα τους ο προβλήτας 1, που ακόμα ανήκει στον Οργανισμό Λιμένος Πειραιώς, μοιάζει σχεδόν εγκαταλελειμμένος, οι δικοί του γερανοί παλιοί, τα εμπορεύματα λιγοστά και οι ρυθμοί δουλειάς λιγότερο εντατικοί – μιας και μαζί με τους προβλήτες πουλήθηκαν στην Cosco και τα συμβόλαια φορτοεκφόρτωσης εμπορευματοκιβωτίων. Ο προβλήτας 1 αλλά και ολόκληρη η λιμενική ζώνη το τελευταίο διάστημα έχουν επανέλθει στην επικαιρότητα. 

Η ιδιωτικοποίηση του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς -- μέρους ή του συνόλου των μετοχών του– παρουσιάζεται ως αναγκαία λύση για το πρόβλημα του χρέους, αλλά και για την ανάπτυξη της ελληνική οικονομίας.

Αριθμοί και στατιστικά στοιχεία, εκατομμύρια ευρώ και τόνοι εμπορευμάτων γεμίζουν τις αναλύσεις για το ποια είναι η πιο συμφέρουσα λύση για την ελληνική κυβέρνηση και το δημόσιο χρέος. Η συζήτηση γύρω από τη πώληση του, σε κυβερνητικό επίπεδο, μας δείχνει ότι το λιμάνι αντιμετωπίζεται ως αντικείμενο προς πώληση, όπως άλλωστε και το σύνολο της δημόσιας περιουσίας. 

Σε όλη αυτή τη διαδικασία, το λιμάνι, ή, ακριβέστερα, η πώληση του λιμανιού εμφανίζεται ως μια από τις πιο συμφέρουσες επενδύσεις ή λύσεις στο πρόβλημα του χρέους. Παρότι η αξία του λιμανιού σε εκατομμύρια ευρώ και τα έσοδα των κρατικών ταμείων μονοπωλούν τις αντιπαραθέσεις γύρω από τη πώληση του λιμανιού, υπάρχει μία ακόμα παράμετρος, πολύ κρίσιμη κατά τη γνώμη μου, η οποία όμως απουσιάζει από τη δημόσια συζήτηση για το θέμα αυτό.

Τρεις δήμοι με μέτωπο στη θάλασσα, αλλά χωρίς πρόσβαση σ' αυτήν. Η πόλη του Πειραιά, η Δραπετσώνα, το Κερατσίνι και το Πέραμα αποτελούν τρεις δήμους με μέτωπο στη θάλασσα και καμία πρόσβαση προς αυτή. Τρεις δήμους με εσωτερικό προσανατολισμό και καμία εξωστρέφεια προς τη θάλασσα. Για περισσότερο από έναν αιώνα η θάλασσα στις γειτονιές του Πειραιά ταυτίστηκε με την εργασία και τον καθημερινό αγώνα για επιβίωση στο λιμάνι, στις βιομηχανικές μονάδες του παράκτιου μετώπου, στη ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη. Σε δουλειές δύσκολες και επικίνδυνες, σε συνθήκες σκληρές, με εργατικά ατυχήματα και θανάτους. Τα τελευταία χρόνια η πραγματικότητα της εργασίας σε αυτές τις γειτονιές έχει αλλάξει ριζικά: το σύνολο των σχεδόν των βιομηχανικών μονάδων έχουν κλείσει, η ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη υπολειτουργεί και στο λιμάνι μόνο η Cosco δουλεύει με χαμηλά μεροκάματα και σκληρές εργασιακές συνθήκες.

Στις γειτονιές αυτές, η θάλασσα δεν αποτελεί προορισμό χαλάρωσης και ξεγνοιασιάς, κυρίως γιατί οι κάτοικοι τους δεν μπορούν να φτάσουν σε αυτήν.

Η ακτογραμμή της Δραπετσώνας είναι κατειλημμένη από εκτάσεις υποδομών του λιμανιού και πρώην βιομηχανικές εγκαταστάσεις, ενώ η περιφερειακή λεωφόρος τέμνει τον αστικό ιστό και το λιμάνι. Ακόμα και αν καταφέρουν να διασχίσουν την λεωφόρο ταχείας κυκλοφορίας, η βόλτα στο επιβατικό λιμάνι δεν αποτελεί ειδυλλιακό προορισμό. Το σχέδιο της πολιτιστικής ακτής στην Ηετιώνια ακτή ή η ανάπλαση της πρώην βιομηχανικής ζώνης της Δραπετσώνας θα μπορούσε να τροποποιήσει την υπάρχουσα πραγματικότητα. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι συλλογικότητες του Κερατσινίου και της Δραπετσώνας διεκδικούν τη μετατροπή του χώρου της πρώην βιομηχανικής ζώνης σε άλσος με ελεύθερους χώρους πρασίνου και περιπάτου, και φυσικά ελεύθερη πρόσβαση στη θάλασσα, ενώ και η νέα δημοτική αρχή από την πρώτη μέρα της θητείας της προσπαθεί να υλοποιήσει τα παραπάνω σχέδια.

Σε αυτή τη χρονική συγκυρία, μοιάζει πιο πιθανό από ποτέ τα σχέδια μετατροπής τμήματος του παράκτιου μετώπου σε χώρο προσβάσιμο και προσιτό να υλοποιηθούν. Τα έργα της πολιτιστικής ακτής, η ανάπλαση της χερσαίας περιοχής του ΟΛΠ σε κοινόχρηστο υπαίθριο χώρο με πάρκο και αρχαιολογικό μουσείο συνεχίζονται. Παράλληλα,στα τέλη Απριλίου κατατέθηκε και αναμένεται η ψήφισή της τροπολογίας (goo.gl/bCZ4iA) στο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας για την ανάπλαση της πρώην βιομηχανικής περιοχής της Δραπετσώνας. Τα δύο αυτά έργα ανάπλασης θα επιτρέψουν την πρόσβαση στη θάλασσα που μέχρι τώρα στερούνται οι γειτονιές του Πειραιά.

Η εναλλακτική χρήση των χώρων αυτών μπορεί να οριοθετήσει μια νέα εποχή για τη σχέση των πολιτών με τους δημόσιους χώρους και την ουσιαστική επανοικειοποίηση των φαινομενικά «ανεκμετάλλευτων» περιοχών. Η υλοποίηση των σχεδίων αυτών μπορεί να αλλάξει τελείως την εικόνα των παραπάνω δήμων, κυρίως της Δραπετσώνας και του Κερατσινίου. Η πόλη θα αποκτήσει, έτσι, τη φυσική της διέξοδο στη θάλασσα με χρήσεις και υπηρεσίες προσιτές και φιλικές προς τους κατοίκους και τους επισκέπτες. Παράλληλα, οι υπηρεσίες του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς θα συνέχιζαν να προσφέρονται αλλά και να αναπτύσσονται στους διπλανούς προβλήτες. Το λιμάνι του Πειραιά θα είχε τη δυνατότητα να συνδυάσει τις εμπορικές και επιβατικές λειτουργίες του με χρήσεις πολιτισμού και αναψυχής, όπως συμβαίνει ήδη στη Θεσσαλονίκη ή στη Βαρκελώνη.

Η πώληση του λιμανιού και κατ' επέκταση της λιμενικής ζώνης του παράκτιου μετώπου θα τροποποιήσει ριζικά τα παραπάνω σχέδια και πιθανότατα θα αποτρέπει την επέκταση της πόλης προς τη θάλασσα. Το παράκτιο μέτωπο θα πουληθεί μαζί με τον Οργανισμό Λιμένος Πειραιώς --μιας και του ανήκει-- και ο νέος ιδιοκτήτης θα αποφασίσει για το μέλλον του χώρου αλλά και για τις ζωές των κατοίκων των επιλιμένιων δήμων. Το λιμάνι αντιμετωπίζεται αποκλειστικά ως περιουσιακό στοιχείο, που η επικείμενη πώλησή του θα συμβάλει στη μείωση του δημόσιου χρέους. Δεν αντιμετωπίζεται ως ένας ζωντανός οικονομικός οργανισμός που μπορεί να προσφέρει περισσότερα μέσα από τη παραγωγική του λειτουργία, τον αποτελεσματικό και ορθολογικό μετασχηματισμό των υπηρεσιών.

Επιπλέον, δεν συνυπολογίζεται το κόστος που θα έχει η επικείμενη πώλησή του στις τοπικές κοινωνίες των γειτονικών δήμων, που θα συνεχίσουν να είναι αποκλεισμένες από την ελεύθερη πρόσβαση στη θάλασσα. Οι δεσμοί που δημιούργησε η εργασία έχουν διακοπεί, και οι δεσμοί που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν οι νέες χρήσεις του χώρου μοιάζει ότι δεν θα προλάβουν να υλοποιηθούν. Ωστόσο, μπορεί η λογική των νέων κερδοφόρων επενδύσεων, στην πορεία προς την ανάπτυξη να αντιμετωπίζεται πάντα ως «μονόδρομος» και «η πιο συμφέρουσα λύση», όταν η Αριστερά είναι στην εξουσία;

*Η Ελένη Κυραμαργιού είναι ιστορικός, υπ. δρ του Πανεπιστημίου του Αιγαίου, δημοτική σύμβουλος Δραπετσώνας-Κερατσινίου. Το κείμενο βασίζεται σε εισήγησή της στην ημερίδα «Δημόσιο λιμάνι. Ο δρόμος για την ανάπτυξη», που οργάνωσαν η Νομαρχιακή Επιτροπή ΣΥΡΙΖΑ Πειραιά και το Τμήμα Ναυτιλίας ΣΥΡΙΖΑ, στις 10.5.2015, στον Πειραιά.πηγή