Ο ρόλος των στελεχών της τοπικής αυτοδιοίκησης

Μαρία Ψαρρού

H καθιέρωση της δημοκρατικής διακυβέρνησης σε συνδυασμό με τις προωθούμενες πολιτικές αποκέντρωσης, επέδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωση της τοπικής αυτοδιοίκησης διεθνώς κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, με αποτέλεσμα οι πόλεις ανά τον κόσμο να πάψουν να διοικούνται ως τμήματα μεγαλύτερων, συγκεντρωτικών πολιτικών συστημάτων, όπου η συμμετοχή των πολιτών να είναι ανύπαρκτη ή περιορισμένη.

Στα συγκεντρωτικά συστήματα, οι ηγέτες είθιστο να ανταποκρίνονται στις κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες που εντοπίζαν «ιδίοις όμμασι». Κατά συνέπεια, οι κάτοικοι του κέντρου αξιοποιούσαν αυτές τις πρωτοβουλίες, ενώ οι κάτοικοι των πιο απομακρυσμένων περιοχών δεν κατάφερναν να καρπωθούν τα οφέλη των εκάστοτε κυβερνητικών προγραμμάτων και των αναπτυξιακών πρωτοβουλιών.

Με την επικράτηση του εκδημοκρατισμού και της αποκέντρωσης, ο θεσμός της τοπικής αυτοδιοίκησης σε αρκετές χώρες πλέον προϋποθέτει διευρυμένη δυνατότητα λήψης αποφάσεων και εμπειρία στην αυτοδιαχείριση. Σύμφωνα δε με την αρχή της επικουρικότητας, κάθε επίπεδο διακυβέρνησης πρέπει να διαθέτει τους πόρους και την εξουσία, αλλά και να ελέγχει τις διαδικασίες για να παρέχει προγράμματα και υπηρεσίες που μπορεί να λειτουργούν με αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα στο εκάστοτε επίπεδο, ενώ οι διευρυμένες αρμοδιότητες σε τοπικό επίπεδο συσχετίζονται με την υπευθυνότητα, τις ποιοτικότερες υπηρεσίες, και τη βελτιωμένη ποιότητα ζωής για τους κατοίκους.

Σε διεθνές επίπεδο, το επαγγελματικό μάνατζμεντ της τοπικής αυτοδιοίκησης βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα. Στις δε χώρες όπου οι αποκεντρωτικές πολιτικές εφαρμόσθηκαν σχετικά πρόσφατα, οι ηγέτες και οι πολίτες συχνά δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν το είδος της απαιτούμενης τεχνογνωσίας για την άσκηση των νέων αρμοδιοτήτων. Επιπλέον, ουκ ολίγες φορές, η πληροφόρησή τους αναφορικά με τους τρόπους πρόσβασης σε αυτή είναι ελλιπής για τους εξής λόγους:

ύπαρξη περιορισμένης εμπειρίας σε ανεξάρτητη διακυβέρνηση

παροχή χαμηλής ποιότητας υπηρεσιών προς τους πολίτες λόγω αμέλειας από την κεντρική διοίκηση

έλλειψη εμπειρίας ως προς τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.

Κατά συνέπεια, οι φιλότιμες προσπάθειες που καταβάλλουν οι αιρετοί και τα επιτελεία τους αποτυγχάνουν, δεδομένης της έλλειψης επαγγελματικών δεξιοτήτων και διοικητικής εμπειρίας, αλλά και των υφιστάμενων πολιτικών και ευρύτερων κοινωνικών πιέσεων. 

Από τα παραπάνω προκύπτει ως εύλογο συμπέρασμα ότι καθώς οι τοπικές και περιφερειακές αρχές κερδίζουν σε όρους αυτονομίας, πρέπει να ενδυναμώνονται θεσμικά για να ανταποκριθούν στις συνακόλουθες προκλήσεις. Αν δεν είναι έτοιμες να ανταποκριθούν αποτελεσματικά, δεν κινδυνεύουν απλώς να απογοητεύσουν τους πολίτες λόγω της αδυναμίας να βελτιώσουν τις προσφερόμενες υπηρεσίες, αλλά ακόμη και να διακυβεύσουν την ίδια τους την αυτονομία.

Η λύση του σύνθετου αυτού προβλήματος βρίσκεται ομολογουμένως στο εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, τη συνέχεια της διοίκησης και των υπηρεσιών, τη διαρκή μάθηση και τις πιστοποιημένες πρακτικές. Τα παραπάνω συνιστούν εκ των ων ουκ άνευ εργαλεία της τοπικής αυτοδιοίκησης, τα οποία αξιοποιεί προκειμένου να εφαρμόσει την αρχή της επικουρικότητας, αλλά και να αποδείξει εμπράκτως την ικανότητά της να υπηρετεί την κοινότητα και να βελτιώνει την ποιότητα ζωής των πολιτών. Αποτελούν, με άλλα λόγια, εργαλεία του επαγγελματικού δημοτικού μάνατζμεντ.


O επαγγελματισμός στο δημοτικό μάνατζμεντ

Η αμερικανική δημοκρατική παράδοση και η τοπική αυτοδιοίκηση με τη συμμετοχή των πολιτών ανέδειξε τον επαγγελματικό κλάδο της διοίκησης σε τοπικό επίπεδο στις αρχές του 20ου αιώνα. Έκτοτε, το επαγγελματικό μάνατζμεντ στην τοπική αυτοδιοίκηση έχει αναπτυχθεί παράλληλα με τις πολιτικές πρακτικές, διατηρώντας την ανεξαρτησία του.

Το επαγγελματικό μάνατζμεντ στην τοπική αυτοδιοίκηση εμφανίσθηκε στις ΗΠΑ σε μια εποχή κατά την οποία η βιομηχανική ανάπτυξη, η μετανάστευση σε αστικές περιοχές, οι αναξιόπιστες βασικές υπηρεσίες (ύδρευση, οδικό δίκτυο, ηλεκτροδότηση) και η αυξανόμενη δυσαρέσκεια των πολιτών λόγω της τοπικής διαφθοράς κατέδειξαν την ανάγκη για καινοτομία σε τοπικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, αναδείχθηκε στο πλαίσιο του προοδευτικού κινήματος που τασσόταν υπέρ της μεταρρύθμισης με στόχο τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης για εκατομμύρια φτωχών των πόλεων, τον περιορισμό της διαφθοράς στο τοπικό πολιτικό επίπεδο και την ενίσχυση της επίδρασης των πολιτών στην κυβέρνηση.

Ως εκ τούτου, αναδείχθηκε ως διακριτός επαγγελματικός κλάδος το μάνατζμεντ της τοπικής αυτοδιοίκησης. Σκοπός ήταν όχι ο εκτοπισμός των αιρετών αλλά η βελτίωση της ικανότητας της τοπικής αυτοδιοίκησης στην παροχή υπηρεσιών. Με την αξιοποίηση των μάνατζερ που έχουν επαγγελματικά προσόντα και δεξιότητες, η τοπική αυτοδιοίκηση μπορούσε να βελτιώσει τις υπηρεσίες και να αυξήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στη διοίκηση. Αυτές οι επιδόσεις οδήγησαν στην αναγνώριση και καθιέρωση του επαγγελματικού μάνατζμεντ.

Οι πρώτοι μάνατζερ στις ΗΠΑ ήταν συχνά μηχανικοί, καθώς εκείνη την εποχή, οι υποδομές αποτελούσαν προτεραιότητα κάθε προσπάθειας βελτίωσης της παροχής υπηρεσιών. Με την πάροδο των χρόνων και καθώς οι υπηρεσίες έγιναν περισσότερο πολύπλοκες, οι μάνατζερ αναδείχθηκαν από το χώρο της δημόσιας διοίκησης και από το μάνατζμεντ εν γένει.

Σήμερα, στελέχη βρίσκονται σε όλα τα επίπεδα της τοπικής αυτοδιοίκησης με εξειδίκευση σε πληθώρα διακριτών αντικειμένων, όπως η παροχή υπηρεσιών, η χρηματο-οικονομική διαχείριση, η μέτρηση απόδοσης, η οικονομική ανάπτυξη, η κοινωνική πολιτική και η διαχείριση στερεών αποβλήτων. Μέσω των επαγγελματικών ενώσεων, τα στελέχη αυτά έχουν πρόσβαση σε ένα παγκόσμιο δίκτυο για την ανταλλαγή πληροφοριών και τη χρήση εργαλείων για την αύξηση των επιδόσεων της τοπικής αυτοδιοίκησης και τη θεμελίωση θεσμικών δεξιοτήτων.

Το επαγγελματικό μάνατζμεντ διεθνώς 

Παρότι οι ΗΠΑ θωρούνται πρωτοπόρες ως προς την δημιουργία του επαγγελματικού κλάδου του μάνατζμεντ στην τοπική αυτοδιοίκηση, πολλές άλλες χώρες έχουν ακολουθήσει το παράδειγμά τους. 

Στη δεκαετία του ’60 η Αγγλία επαναπροσδιόρισε το ρόλο και τη θέση του δημοτικού υπαλλήλου ως στελέχους ή μάνατζερ, ενώ η αντίληψη για τα στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι διαδεδομένη στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Το ίδιο συμβαίνει και στη Γερμανία.

Τη δεκαετία του ’90 καθώς η δυνατότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης να διαχειρίζεται με πιο άμεσο τρόπο τις υπηρεσίες αναπτυσσόταν, ο ρόλος μάνατζερ διαδόθηκε σε πολλές χώρες και συχνά υιοιθετήθηκε από αυτές. Σε όλο τον κόσμο, ο ρόλος του επαγγελματία μάνατζερ που είναι ικανός να διαχειρίζεται τις πρωταρχικές υπηρεσίες που παρέχονται από την τοπική αυτοδιοίκηση αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως σημαντικός παράγοντας επιτυχίας.

Στις αναδυόμενες και μεταβατικές δημοκρατίες που έρχονται αντιμέτωπες με το στοίχημα της αποκέντρωσης, η εισαγωγή του επαγγελματικού μάνατζμεντ πρέπει να προσεγγίζεται βάσει του ευρύτερου πλαισίου της χώρας, και να λαμβάνει υπ’ όψιν μεταβλητές, όπως:

·                     Ο βαθμός της αποκέντρωσης

·                     Η εξουσία για λήψη αποφάσεων της τοπικής αυτοδιοίκησης

·                     Οι αρμοδιότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης ως προς την παροχή υπηρεσιών.

Η εισαγωγή του επαγγελματικού μάνατζμεντ πρέπει να κριθεί θετικά για το συνολικό τομέα της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ο τομέας αυτός περιλαμβάνει την τοπική αυτοδιοίκηση, τους πολίτες (άτομα και οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένης της επιχειρηματικής κοινότητας), το νομικό πλαίσιο, την ακαδημαϊκή κοινότητα και τους παρόχους υπηρεσιών. Κάθε μεμονωμένος παράγοντας καθώς επίσης η αλληλεπίδρασή του του με τους υπόλοιπους, επιδρά καταλυτικά στην ικανότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης ως θεσμού να λειτουργεί ως πάροχος υπηρεσιών, πράγμα που αποτελεί και την κύριά της ευθύνη.

Η τοπική αυτοδιοίκηση όλο και περισσότερο αναγνωρίζει τη σημασία της συμμετοχής των πολιτών σε διαδικασίες εκτός των εκλογών, προωθώντας συμμετοχικές μεθόδους που επιτρέπουν στους πολίτες να συνεισφέρουν παραγωγικά στη λήψη αποφάσεων. Όμοια, οι πρακτικές συμμετοχής των πολιτών όπως η διεξαγωγή ερευνών, η συμμετοχική διαμόρφωση του προϋπολογισμού και η συμμετοχή σε ομάδες εστίασης πρέπει να εισαχθούν στο πλαίσιο των ευρύτερων τοπικών πολιτικών.

Προκλήσεις

Σήμερα, σε παγκόσμιο επίπεδο αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο η αυτονομία της τοπικής αυτοδιοίκησης και ο ρόλος των τοπικών υπαλλήλων και μάνατζερ για την ανάπτυξη πολιτικών, την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών, την προαγωγή της οικονομικής ανάπτυξης, την ικανοποίηση των αναγκών των πολιτών και την αποτελεσματική και αποδοτική διαχείριση του δημόσιου χρήματος. Προκύπτει, δηλαδή, ότι οι διαχειριστικές δεξιότητες σε τοπικό επίπεδο είναι ζωτικής σημασίας.

Όμως οι αναπτυσσόμενες χώρες αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα και δυσκολίες καθώς προσπαθούν να βελτιώσουν το σύστημα διακυβέρνησής τους και το σύστημα παροχής υπηρεσιών. Καλούνται, με άλλα λόγια, να ξεκαθαρίζουν τις νέες αρμοδιότητες εντός του νομικού πλαισίου που συχνά δεν έχει συνοχή, να αντιμετωπίσουν δομικά προβλήματα, π.χ. μισθούς, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, φτώχεια που δυσχεραίνει την ικανότητα των τοπικών αρχόντων να σημειώσουν πρόοδο, να παράσχουν υπηρεσίες παρά τους περιορισμένους πόρους, τα περιβαλλοντικά εμπόδια και άλλες προκλήσεις. Καλούνται επίσης να συνδράμουν μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες, που περιλαμβάνουν ηγέτες, πολίτες και οργανισμούς,να προσαρμοστούν σε νέους αντιλήψεις και ρόλους, βάσει των οποίων οι πολίτες αναμένονται να συμμετάσχουν και οι ηγέτες αναμένεται όχι μόνο να ηγηθούν αλλά να διευκολύνουν και να ακούσουν, αλλά και να αναγνωρίσουν και να ορίσουν κατά πόσο η διαφάνεια και η λογοδοσία συνεισφέρουν στην παροχή υπηρεσίων.

Ο 21ος αιώνας υπόσχεται να είναι ο αιώνας της τοπικής αυτοδιοίκησης διεθνώς. Προκειμένου η τοπική αυτοδιοίκηση να αξιοποιήσει την αυτονομία της, πρέπει να έχει προετοιμαστεί αλλά και να λάβει υποστήριξη από τους λοιπούς παράγοντες του τομέα της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Πηγή: ICMA International and Professional Local Government Worldwide (Washington, D.C.: ICMA, 2006).