ΤΖΙΝΑ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ
Το φεστιβάλ «Λιπάσματα 2017 – Φεστιβάλ στη θάλασσα» σηματοδότησε την έναρξη αναζωογόνησης της πειραϊκής ακτογραμμής κατά μήκος της πρώην βιομηχανικής ζώνης του Δήμου Κερατσινίου - Δραπετσώνας.
Το φεστιβάλ «Λιπάσματα 2017 – Φεστιβάλ στη θάλασσα» σηματοδότησε την έναρξη αναζωογόνησης της πειραϊκής ακτογραμμής κατά μήκος της πρώην βιομηχανικής ζώνης του Δήμου Κερατσινίου - Δραπετσώνας.
Το αστικό κενό που προκάλεσε η «αποβιομηχάνιση» στα τέλη του ’90, με την οριστική διακοπή της λειτουργίας των βιομηχανικών εγκαταστάσεων της Ανώνυμης Ελληνικής Εταιρείας Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων (ΑΕΕΧΠΛ) το 1999, γεμίζει «ένα σημαντικό αναπτυξιακό πρόγραμμα ήπιων παρεμβάσεων που στοχεύει στη σταδιακή ανασυγκρότηση και αναβάθμιση της παράκτιας ζώνης», λέει στην «Κ» η Ηώ Καρύδη.
Η πρόταση, που αναμένεται να αλλάξει τη φυσιογνωμία της Δραπετσώνας, εστιάζει «στην καινοτόμο ανάταξη του φυσικού χώρου με προϊόν ένα εκτεταμένο πάρκο κοινόχρηστου πρασίνου σε άμεση επαφή με μια ελεύθερα προσβάσιμη ακτή». Το αρχιτεκτονικό γραφείο iocarydi.com, με επικεφαλής την αρχιτέκτονα-πολεοδόμο Ηώ Καρύδη (διδάσκουσα στην Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και στο Πανεπιστήμιο Κύπρου) και μια διεπιστημονική ομάδα αρχιτεκτόνων (Β. Βασιλειάδης, Δ. Βενιζέλος), πολεοδόμων (Δ. Μπαλαμπανίδης, Ε. Πατατούκα, Α. Καρύδη) και περιβαλλοντολόγων (Π. Παναγιωτίδης, Α. Κεφαλά), κέρδισε το Α΄ βραβείο στον πρόσφατο πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό της Περιφέρειας Αττικής σε συνεργασία με τον Δήμο Δραπετσώνας - Κερατσινίου για την ανάπλαση 640 στρεμμάτων της πρώην λιμενοβιομηχανικής περιοχής Λιπασμάτων Δραπετσώνας.
Εξασφαλίζοντας την ήπια διείσδυση της ζωής της γειτονιάς στο παραθαλάσσιο μέτωπο, η πόλη ανοίγεται στη θάλασσα και η θάλασσα προσεγγίζει την πόλη.
«Η πρόταση επεμβαίνει με επιστημονικές μεθόδους που καλλιέργησε η τοπιακή πολεοδομία», επισημαίνει η Ηώ Καρύδη και περιλαμβάνει «ήπιες δράσεις για τη βελτίωση του μικροκλίματος της περιοχής κατοικίας και την απρόσκοπτη πρόσβαση των κατοίκων στο θαλάσσιο μέτωπο, δίνοντας άνοιγμα σε δραστηριότητες από τις οποίες ο δυτικός Πειραιάς παραμένει αποκλεισμένος».
Εργο μεγάλης κλίμακας, φιλοδοξεί να γίνει πόλος έλξης υπερτοπικής σημασίας. Επενδύει με σύγχρονα εργαλεία σ’ έναν τόπο ιστορικής μνήμης και προκρίνει λειτουργίες ανοιχτές και προσβάσιμες στους πολίτες, προσβλέποντας στην τόνωση της υποβαθμισμένης γειτονιάς της Δραπετσώνας.
Στοχεύοντας στην επανάχρηση, προστασία και ανάδειξη του παλιού εργοστασίου Λιπασμάτων, μνημείου βιομηχανικής κληρονομιάς και κοινωνικής ιστορίας, η πρόταση διατηρεί το τοπόσημο της εμβληματικής καμινάδας. Συγχρόνως πριμοδοτεί μια σειρά υπαίθριων δραστηριοτήτων που διαχέονται στο τοπίο: από έναν αμφιθεατρικό χώρο στάσης που βυθίζεται στον υδάτινο ορίζοντα ως ένα υπαίθριο σινεμά με φόντο το πρώην Σιλό και Υαλουργείο.
Iστορική επανασύνδεση
Τα κενά κελύφη των πρώην βιομηχανικών κτιρίων αντανακλούν την ιστορική επανασύνδεση με τον τόπο και αξιοποιούνται «μέσα από τη συγκρότηση δικτύου αλληλοεπικουρούμενων δραστηριοτήτων πολιτισμού και αναψυχής, εκπαίδευσης και αθλητισμού, υγείας και πρόνοιας. Με εξισορρόπηση νέας δόμησης και επανάχρησης κελυφών 55% προς 45%, συνδέονται γνώριμα ορόσημα του τόπου με σύγχρονες λειτουργίες και δράσεις. Οι δραστηριότητες οργανώνονται χωρίς να προσκρούουν σε ζητήματα υπερπροσφοράς κτισμένης επιφάνειας ξενοδοχείων/γραφείων – ζητήματα που ανέκυψαν την περίοδο της κρίσης και επιμηκύνονται λόγω του τύπου της ανάπτυξης που προωθείται σε άλλα σημεία του Λεκανοπεδίου, όπως στο Ελληνικό», αναφέρει η Ηώ Καρύδη.
Χρήσεις πολιτισμού προτείνονται στο πρώην Σιλό, στο παλαιό κτίριο της ΔΕΗ και στις δεξαμενές πετρελαίου της BP: αίθουσες συναυλιών, εκθέσεων, σχολή χορού και mediateque. Στον χώρο της πρώην ΑΓΕΤ αναμένεται να δημιουργηθεί παιδιατρικό νοσοκομείο 100 κλινών και εγκαταστάσεις για το Πανεπιστήμιο Πειραιά.
Η πρόταση, που αναμένεται να αλλάξει τη φυσιογνωμία της Δραπετσώνας, εστιάζει «στην καινοτόμο ανάταξη του φυσικού χώρου με προϊόν ένα εκτεταμένο πάρκο κοινόχρηστου πρασίνου σε άμεση επαφή με μια ελεύθερα προσβάσιμη ακτή». Το αρχιτεκτονικό γραφείο iocarydi.com, με επικεφαλής την αρχιτέκτονα-πολεοδόμο Ηώ Καρύδη (διδάσκουσα στην Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και στο Πανεπιστήμιο Κύπρου) και μια διεπιστημονική ομάδα αρχιτεκτόνων (Β. Βασιλειάδης, Δ. Βενιζέλος), πολεοδόμων (Δ. Μπαλαμπανίδης, Ε. Πατατούκα, Α. Καρύδη) και περιβαλλοντολόγων (Π. Παναγιωτίδης, Α. Κεφαλά), κέρδισε το Α΄ βραβείο στον πρόσφατο πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό της Περιφέρειας Αττικής σε συνεργασία με τον Δήμο Δραπετσώνας - Κερατσινίου για την ανάπλαση 640 στρεμμάτων της πρώην λιμενοβιομηχανικής περιοχής Λιπασμάτων Δραπετσώνας.
Εξασφαλίζοντας την ήπια διείσδυση της ζωής της γειτονιάς στο παραθαλάσσιο μέτωπο, η πόλη ανοίγεται στη θάλασσα και η θάλασσα προσεγγίζει την πόλη.
«Η πρόταση επεμβαίνει με επιστημονικές μεθόδους που καλλιέργησε η τοπιακή πολεοδομία», επισημαίνει η Ηώ Καρύδη και περιλαμβάνει «ήπιες δράσεις για τη βελτίωση του μικροκλίματος της περιοχής κατοικίας και την απρόσκοπτη πρόσβαση των κατοίκων στο θαλάσσιο μέτωπο, δίνοντας άνοιγμα σε δραστηριότητες από τις οποίες ο δυτικός Πειραιάς παραμένει αποκλεισμένος».
Εργο μεγάλης κλίμακας, φιλοδοξεί να γίνει πόλος έλξης υπερτοπικής σημασίας. Επενδύει με σύγχρονα εργαλεία σ’ έναν τόπο ιστορικής μνήμης και προκρίνει λειτουργίες ανοιχτές και προσβάσιμες στους πολίτες, προσβλέποντας στην τόνωση της υποβαθμισμένης γειτονιάς της Δραπετσώνας.
Στοχεύοντας στην επανάχρηση, προστασία και ανάδειξη του παλιού εργοστασίου Λιπασμάτων, μνημείου βιομηχανικής κληρονομιάς και κοινωνικής ιστορίας, η πρόταση διατηρεί το τοπόσημο της εμβληματικής καμινάδας. Συγχρόνως πριμοδοτεί μια σειρά υπαίθριων δραστηριοτήτων που διαχέονται στο τοπίο: από έναν αμφιθεατρικό χώρο στάσης που βυθίζεται στον υδάτινο ορίζοντα ως ένα υπαίθριο σινεμά με φόντο το πρώην Σιλό και Υαλουργείο.
Iστορική επανασύνδεση
Τα κενά κελύφη των πρώην βιομηχανικών κτιρίων αντανακλούν την ιστορική επανασύνδεση με τον τόπο και αξιοποιούνται «μέσα από τη συγκρότηση δικτύου αλληλοεπικουρούμενων δραστηριοτήτων πολιτισμού και αναψυχής, εκπαίδευσης και αθλητισμού, υγείας και πρόνοιας. Με εξισορρόπηση νέας δόμησης και επανάχρησης κελυφών 55% προς 45%, συνδέονται γνώριμα ορόσημα του τόπου με σύγχρονες λειτουργίες και δράσεις. Οι δραστηριότητες οργανώνονται χωρίς να προσκρούουν σε ζητήματα υπερπροσφοράς κτισμένης επιφάνειας ξενοδοχείων/γραφείων – ζητήματα που ανέκυψαν την περίοδο της κρίσης και επιμηκύνονται λόγω του τύπου της ανάπτυξης που προωθείται σε άλλα σημεία του Λεκανοπεδίου, όπως στο Ελληνικό», αναφέρει η Ηώ Καρύδη.
Χρήσεις πολιτισμού προτείνονται στο πρώην Σιλό, στο παλαιό κτίριο της ΔΕΗ και στις δεξαμενές πετρελαίου της BP: αίθουσες συναυλιών, εκθέσεων, σχολή χορού και mediateque. Στον χώρο της πρώην ΑΓΕΤ αναμένεται να δημιουργηθεί παιδιατρικό νοσοκομείο 100 κλινών και εγκαταστάσεις για το Πανεπιστήμιο Πειραιά.
Εξίσου σημαντικές οι χρήσεις που φέρνουν σε επαφή τον επισκέπτη με το νερό και την ιστορία της λιμενοβιομηχανικής περιοχής Λιπασμάτων Δραπετσώνας. «Μια ομάδα δικτύου χρήσεων συστήνει περιπάτους στα Αρχεία Βιομηχανικής Ιστορίας και στην εξοικείωση με πτυχές της μικρασιατικής παράδοσης, ενώ το μουσείο Βυθού και το κέντρο μελέτης βενθικών συστημάτων του Σαρωνικού, το κέντρο Θαλασσοθεραπείας στο πρώην Υαλουργείο, οι ναυταθλητικές εγκαταστάσεις στο κτίριο Αμμωνίας του λιμένα Σφαγείων, το πιλοτικό πρόγραμμα εφαρμογής θαλάσσιου πάρκου απορρύπανσης των υδάτων στον Λιμένα Φωρών, αποτελούν πτυχές χρήσεων που στηρίζουν πολύπλευρα τη συλλογική μνήμη του παράκτιου στοιχείου».
Η συζήτηση μεταφέρεται σε τόπους που ξεχωρίζουν για τις σημειακές επεμβάσεις τους στον δημόσιο χώρο και τη σχέση τους με το φυσικό ανάγλυφο. «Οι Καμάρες Σίφνου ανέδειξαν και προστάτευσαν το αλμυρό έλος όπισθεν της ελεύθερα προσβάσιμης κολυμβητικής ακτής. Η Νέα Υόρκη κατεδάφισε υπερυψωμένο αυτοκινητόδρομο και κτιριακά κελύφη κατά μήκος του West Hudson River για να δημιουργήσει αμεσότερη πρόσβαση στη δημόσια θαλάσσια προκυμαία (χωρίς καζίνο, ξενοδοχεία και γραφεία). Το Βερολίνο ξεχωρίζει για την παραδειγματική ήπια μετατροπή του πρώην αεροδρομίου Tempelhof σε αστικό πάρκο».
Δεν τίθεται σαφές χρονοδιάγραμμα υλοποίησης των έργων, καθώς στο πλαίσιο διενέργειας αρχιτεκτονικών διαγωνισμών ιδεών, δεν προβλέπεται η ανάθεση στον βραβευμένο μελετητή της περαιτέρω επεξεργασίας της μελέτης. Ωστόσο σε πολεοδομικό επίπεδο, με τον συντονισμό της Περιφέρειας Αττικής, πρόκειται για πρόταση-οδηγό: βιοκλιματική και βιώσιμη, επιδιώκει μια «συντονισμένη συνεργασιακή διαχείριση, αποδοτικά φιλική στο περιβάλλον και την κοινωνία».
Περίπατος γνωριμίας
Χωρίς να στοχεύει στον υπερσχεδιασμό του δημόσιου χώρου, επιδιώκει να καταστήσει τον επισκέπτη συνοδοιπόρο στον ρηξικέλευθο περίπατο γνωριμίας με το ξεχασμένο φυσικό περιβάλλον. Τα τέσσερα συστήματα παράκτιων τοπίων του Σαρωνικού, αμμοθίνες, βραχώδεις ακτές, παράκτια άλση και αλμυρά έλη, «προσεγγίζονται μέσω του υφιστάμενου αγρού που αναπτύχθηκε με τον χρόνο στις επιχώσεις των μπαζωμάτων», προσθέτει η Ηώ Καρύδη.
Από τα πιο σημαντικά στοιχεία της μελέτης: η αποκατάσταση των διαταραγμένων συστημάτων της αποβιομηχανικής ζώνης και η πρόβλεψη διεργασιών εξυγίανσης του εδάφους για την απορρύπανση του περιβάλλοντος και της ακτής ώστε σταδιακά το φυσικό τοπίο να ανασυσταθεί. «Προτείνονται συστήματα επανορθωτικών διατάξεων και καινοτόμων αντι-ρυπαντικών μηχανισμών παράλληλα με συστήματα βιώσιμης υδρολογικής διαχείρισης, συμπληρώνοντας τις προτεινόμενες διεργασίες με συστήματα ανταποδοτικής κυκλικής οικονομίας. Η πρόταση αναπτύσσει ένα πρόγραμμα επιχειρησιακών οικολογιών μέσω της αξιοποίησης των φαιοφυκών και των οστρακοκαλλιεργειών με ανταποδοτικά οφέλη την παραγωγή και επιτόπια χρήση λιπάσματος και την παραγωγή ενέργειας για την κάλυψη επιμέρους αναγκών όπως ο νυχτερινός φωτισμός του πάρκου.
Με αφορμή την πρόσφατη αδράνεια ανάσχεσης του περιβαλλοντικού ατυχήματος που προκάλεσε το “Αγία Ζώνη ΙΙ”, βλέπω μια σχετική επικαιρότητα σε όσα προτείνουμε στη Δραπετσώνα», λέει η Ηώ Καρύδη και καταλήγει: «H πρόταση απέχει από στυλιστικές προτάσεις διευθέτησης του δημόσιου χώρου. Αποκτά αξία ως παράδειγμα πρότασης ενός νέου πολεοδομικού εργαλείου με όχημα το τοπίο, καθώς κινείται με επιτελεστικό και διεργασιακό τρόπο στην αντιμετώπιση και ανάδειξη των φυσικών οικοσυστημάτων του Σαρωνικού όπως και στην απορρύπανσή τους». πηγή
Η συζήτηση μεταφέρεται σε τόπους που ξεχωρίζουν για τις σημειακές επεμβάσεις τους στον δημόσιο χώρο και τη σχέση τους με το φυσικό ανάγλυφο. «Οι Καμάρες Σίφνου ανέδειξαν και προστάτευσαν το αλμυρό έλος όπισθεν της ελεύθερα προσβάσιμης κολυμβητικής ακτής. Η Νέα Υόρκη κατεδάφισε υπερυψωμένο αυτοκινητόδρομο και κτιριακά κελύφη κατά μήκος του West Hudson River για να δημιουργήσει αμεσότερη πρόσβαση στη δημόσια θαλάσσια προκυμαία (χωρίς καζίνο, ξενοδοχεία και γραφεία). Το Βερολίνο ξεχωρίζει για την παραδειγματική ήπια μετατροπή του πρώην αεροδρομίου Tempelhof σε αστικό πάρκο».
Δεν τίθεται σαφές χρονοδιάγραμμα υλοποίησης των έργων, καθώς στο πλαίσιο διενέργειας αρχιτεκτονικών διαγωνισμών ιδεών, δεν προβλέπεται η ανάθεση στον βραβευμένο μελετητή της περαιτέρω επεξεργασίας της μελέτης. Ωστόσο σε πολεοδομικό επίπεδο, με τον συντονισμό της Περιφέρειας Αττικής, πρόκειται για πρόταση-οδηγό: βιοκλιματική και βιώσιμη, επιδιώκει μια «συντονισμένη συνεργασιακή διαχείριση, αποδοτικά φιλική στο περιβάλλον και την κοινωνία».
Περίπατος γνωριμίας
Χωρίς να στοχεύει στον υπερσχεδιασμό του δημόσιου χώρου, επιδιώκει να καταστήσει τον επισκέπτη συνοδοιπόρο στον ρηξικέλευθο περίπατο γνωριμίας με το ξεχασμένο φυσικό περιβάλλον. Τα τέσσερα συστήματα παράκτιων τοπίων του Σαρωνικού, αμμοθίνες, βραχώδεις ακτές, παράκτια άλση και αλμυρά έλη, «προσεγγίζονται μέσω του υφιστάμενου αγρού που αναπτύχθηκε με τον χρόνο στις επιχώσεις των μπαζωμάτων», προσθέτει η Ηώ Καρύδη.
Από τα πιο σημαντικά στοιχεία της μελέτης: η αποκατάσταση των διαταραγμένων συστημάτων της αποβιομηχανικής ζώνης και η πρόβλεψη διεργασιών εξυγίανσης του εδάφους για την απορρύπανση του περιβάλλοντος και της ακτής ώστε σταδιακά το φυσικό τοπίο να ανασυσταθεί. «Προτείνονται συστήματα επανορθωτικών διατάξεων και καινοτόμων αντι-ρυπαντικών μηχανισμών παράλληλα με συστήματα βιώσιμης υδρολογικής διαχείρισης, συμπληρώνοντας τις προτεινόμενες διεργασίες με συστήματα ανταποδοτικής κυκλικής οικονομίας. Η πρόταση αναπτύσσει ένα πρόγραμμα επιχειρησιακών οικολογιών μέσω της αξιοποίησης των φαιοφυκών και των οστρακοκαλλιεργειών με ανταποδοτικά οφέλη την παραγωγή και επιτόπια χρήση λιπάσματος και την παραγωγή ενέργειας για την κάλυψη επιμέρους αναγκών όπως ο νυχτερινός φωτισμός του πάρκου.
Με αφορμή την πρόσφατη αδράνεια ανάσχεσης του περιβαλλοντικού ατυχήματος που προκάλεσε το “Αγία Ζώνη ΙΙ”, βλέπω μια σχετική επικαιρότητα σε όσα προτείνουμε στη Δραπετσώνα», λέει η Ηώ Καρύδη και καταλήγει: «H πρόταση απέχει από στυλιστικές προτάσεις διευθέτησης του δημόσιου χώρου. Αποκτά αξία ως παράδειγμα πρότασης ενός νέου πολεοδομικού εργαλείου με όχημα το τοπίο, καθώς κινείται με επιτελεστικό και διεργασιακό τρόπο στην αντιμετώπιση και ανάδειξη των φυσικών οικοσυστημάτων του Σαρωνικού όπως και στην απορρύπανσή τους». πηγή
