Εφ. "τα ΝΕΑ" : Ανδριώτης Νίκος Δουλφής Γιώργος Κυριακού Κατερίνα*
Η τηλεκπαίδευση φαντάζει στους περισσότερους από εμάς κάτι εξαιρετικά μοντέρνο και καινοτόμο. Κι όμως, τα πρώτα τηλεμαθήματα έγιναν το μακρινό... 1940!
Τότε που, όπως προκύπτει από την ανέκδοτη βιογραφία της Αλεξάνδρας Μάνου, την οποία η εγγονή της έχει εμπιστευτεί στο Ιστορικό Αρχείο του Πειραματικού Σχολείου Πανεπιστημίου Αθηνών στη Σκουφά, η πρωτοποριακή δασκάλα, μαζί με άλλους εκπαιδευτικούς, μόνο έναν μήνα μετά τη διακοπή των μαθημάτων λόγω του πολέμου, ξεκίνησε μαθήματα μέσω του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών - που είχε ιδρυθεί μόλις δυο χρόνια νωρίτερα.
«Η Αλεξάνδρα», γράφει η συνονόματη εγγονή της, «λαμβάνει εντολή να δουλέψει με απόσπαση στο Υφυπουργείο Τύπου και Τουρισμού στη διεύθυνση Ραδιοφωνίας, για την "Σχολική Ωρα". Κάνει μαθήματα στα παιδιά σαν να βρίσκονται στην τάξη της, Ορθογραφία, Αριθμητική, αλλά κυρίως Γεωγραφία, Πατριδογνωσία και Χαρτογραφία, που φαίνεται ότι είναι το ιδιαίτερο αντικείμενο που της έχει ανατεθεί.
Το πρώτο μάθημα γίνεται στις 2 Δεκεμβρίου 1940 και περιλαμβάνει οδηγίες και επεξηγήσεις αλλά και εμψύχωση των παιδιών:
"Αγαπητά μου παιδιά,
Πολλά από σας με λαχτάρα με ρωτήσατε όταν ήλθα στο σπίτι σας "πότε θ' ανοίξει το σχολείο; Πότε θ' αρχίσουν τα μαθήματα;". Τις ίδιες ερωτήσεις μου κάματε κι εσείς οι άλλοι που έτυχε να με συναντήσετε έξω. Είδα στα παιδικά σας προσωπάκια ζωγραφισμένη τη λύπη. Αυτή τη λύπη την αισθανθήκατε γιατί χωριστήκατε από τους συμμαθητές σας, γιατί απομακρυνθήκατε από το αγαπημένο σας σχολείο.
Κι εμείς σας νοσταλγήσαμε. Και στο σχολειό μας, που τώρα είναι κλειστό, επειδή οι διδάσκαλοί σας, άνδρες και γυναίκες, βρίσκονται στην υπηρεσία της Πατρίδος, γίνεται αισθητή η απουσία σας.
Οι χαρούμενες φωνούλες σας, τα γέλια και τα ξεφωνητά δεν ακούγονται στην ευρύχωρη αυλή του. Δεν θ' αργήσει, όμως, νά 'ρθη η ευτυχισμένη μέρα, υπερήφανά μου Ελληνόπουλα, που θα συναντηθούμε όλοι να πανηγυρίσουμε τη Νίκη της Μεγάλης μας Ελλάδος, την λευτεριά των σκλάβων αδελφών μας. Λευτεριά που την διεκδικεί ο γενναίος μας στρατός...
Σας νοιώθουμε καλά. Ξέρουμε πόσο πρόθυμοι είστε όλοι, πόσο διψάτε για μάθηση, πόσο αγαπάτε την πρόοδο. Για να κάνετε τώρα σχολική εργασία στο σπίτι σας, θα σας βοηθήσουμε από το ραδιόφωνο... Το θέλετε αυτό; Οποιος το θέλει ας σηκωθεί όρθιος. Εδώ, τα παιδάκια που έχω κοντά μου, όλα σηκωθήκανε. Και σεις που με ακούτε, ασφαλώς όρθιοι είσθε αυτή τη στιγμή. Αισθάνομαι και τη χαρά σας.
Για να αρχίσουμε τις ασκήσεις από το Ραδιόφωνο, θα περιορισθούμε εξ ανάγκης στα απολύτως απαραίτητα εφόδια. Προσέξτε παιδιά τι πρέπει να έχετε πάντοτε μαζί σας στις εκπομπές μας... (δίνει οδηγίες και κατάλογο υλικών).
Εμπρός, παιδιά, ανοιχτά τα πρόχειρά σας και το μολύβι στο χέρι."
Εργασίες με... mail. Τα παιδιά αναλαμβάνουν να ετοιμάζουν εργασίες που στέλνουν ταχυδρομικώς
Αναγνώριση. Η δουλειά της, όμως, αναγνωρίζεται. Η έκθεση του Ανωτάτου Εκπαιδευτικού Συμβουλίου αναφέρει μεταξύ άλλων:
"Κατά το ως άνω διάστημα, η κα Μάνου συνέταξε δεκαέξ (16) εν όλω ραδιοφωνικάς εκπομπάς (...), διαρκείας 15' της ώρας, και εβαθμολόγησεν οκτακοσίας (800) εν όλω χαρτογραφικάς εργασίας των μαθητών ακροατών. Παραλλήλως, εβαθμολόγησεν περί τας επτακοσίας (700) εκθέσεις ιδεών βαθμίδος δημοτικού σχολείου και κατήρτισε τας στατιστικάς συμμετοχάς των ακροατών μαθητών, τόσον εις τας δοθείσας εργασίας χαρτογραφίας όσον και εις τας δύο ιστορικάς εργασίας.
Τέλος, εξετέλεσε τεσσαράκοντα εξ (46) εκφωνήσεις διαρκείας 15' της ώρας, ασκούσα το έργον της εις τον ακάλυπτον ραδιοφωνικόν σταθμόν υπό την απειλήν συναγερμών. Η κα Μάνου, καίπερ τεθείσα εις την διάθεσιν της Σχολικής Ραδιοφωνίας, εξηκολούθησε να εκτελή χρέη γραμματέως Σχολικής Εφορείας του Πειραματικού Σχολείου, συντάξασα τα Πρακτικά δέκα (10) συνεδριών, τα οποία εξεπόνησε ιδία χειρί εις τριπλούν και πενταπλούν αντίγραφα! Κατά την ενάσκησιν των εκτάκτων τούτων διδακτικών καθηκόντων, η κα Μάνου επέδειξε μεγάλην αντίληψιν των ιδιαζουσών συνθηκών εργασίας και ικανότητα προσαρμογής, εγκυκλοπαιδικήν μόρφωσιν και μεθοδικήν ικανότητα, προς δε προθυμίαν, ακρίβειαν, ευσυνειδησίαν και γενναιότητα. Εκ της υπ' αρ. 69 (23/6/41) πράξεως του Α.Σ.Ε."»
Τα μαθήματα είχαν διαρκέσει λίγους μόνο μήνες, μέχρι την επίταξη του κτιρίου της Κοραή 4 και του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών στο Ζάππειο από τους Γερμανούς, λίγο μετά την είσοδό τους στην Αθήνα στις 27 Απριλίου 1941. Ηταν αρκετά όμως για να ζεστάνει η γλυκιά φωνή της δασκάλας τις καρδιές τόσο πολλών παιδιών, που προετοιμάζονταν, χωρίς να το ξέρουν, για τη φρικιαστικότερη περίοδο της νεότερης Ιστορίας της χώρας τους.
Η κυκλοφορία στους δρόμους ήταν περιορισμένη, συχνά απαγορευόταν τελείως. Αλλά η Αλεξάνδρα Μάνου, εφοδιασμένη με την ειδική ταυτότητα για τη μετακίνησή της και φορώντας τα κομψά δίχρωμα παπούτσια, που φαίνεται στις παλιές φωτογραφίες ότι προτιμούσε, κατεύθυνε τα βήματά της από τη Σκουφά στον ραδιοθάλαμο του Ρ.Σ.Α., στην πίσω πλευρά του Ζαππείου Μεγάρου. Μπορεί να έκοβε και δρόμο μέσ' από τον Εθνικό, πια, Κήπο, που είχε ανοίξει για το κοινό πριν από περίπου 10 χρόνια.
Τι να σκεφτόταν, άραγε, στη διαδρομή; Η ζέση με την οποία έκανε τα ραδιοφωνικά μαθήματά της, μας επιτρέπει να νιώσουμε την αισιοδοξία που της έδινε δύναμη. Και να αφουγκραστούμε την ελπίδα της, που τόσο την χρειαζόμαστε κι εμείς σήμερα, ότι, ό,τι κι αν συνέβαινε, θα έφτανε μια μέρα που η ίδια και οι συνάδελφοί της, σε όλη την Ελλάδα, θα απολάμβαναν και πάλι, ελεύθεροι από κάθε φόβο, τη χαρά της συναναστροφής με τις τρυφερές ψυχές που η κοινωνία εμπιστεύτηκε στα υπεύθυνα και γεμάτα αγάπη χέρια τους...
* Ο Νίκος Ανδριώτης δρ Ιστορίας, ο Γιώργος Δουλφής δρ Κλασικής Αρχαιολογίας και η Κατερίνα Κυριακού δρ Ιστορίας της Τέχνης είναι εκπαιδευτικοί, υπεύθυνοι μαθητικού Ομίλου Ιστορικού Αρχείου Πειραματικού Σχολείου Πανεπιστημίου Αθηνών πηγή
