Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου
Η επεισοδιακή έναρξη της ακαδημαϊκής χρονιάς –απεργίες καθηγητών, «λουκέτο» σε πανεπιστήμια, καταλήψεις σχολείων– στρέφει την προσοχή μας στις χρόνιες παθολογίες της ελληνικής εκπαίδευσης, τις οποίες επέτεινε η βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή.Για πρώτη φορά από το 1945, δεν έγινε φέτος ούτε ένας διορισμός μόνιμου εκπαιδευτικού. Μέσα σε τρία χρόνια, οι δάσκαλοι μειώθηκαν από 79.850 σε 70.243 και οι καθηγητές από 102.360 σε 73.533. Οι μαθητές συνωστίζονται σε τάξεις που φτάνουν τα 30 άτομα, όπως στα παιδικά χρόνια των γονιών τους, ενώ το δημόσιο σχολείο υφίσταται αλλεπάλληλους ακρωτηριασμούς.
Η επεισοδιακή έναρξη της ακαδημαϊκής χρονιάς –απεργίες καθηγητών, «λουκέτο» σε πανεπιστήμια, καταλήψεις σχολείων– στρέφει την προσοχή μας στις χρόνιες παθολογίες της ελληνικής εκπαίδευσης, τις οποίες επέτεινε η βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή.Για πρώτη φορά από το 1945, δεν έγινε φέτος ούτε ένας διορισμός μόνιμου εκπαιδευτικού. Μέσα σε τρία χρόνια, οι δάσκαλοι μειώθηκαν από 79.850 σε 70.243 και οι καθηγητές από 102.360 σε 73.533. Οι μαθητές συνωστίζονται σε τάξεις που φτάνουν τα 30 άτομα, όπως στα παιδικά χρόνια των γονιών τους, ενώ το δημόσιο σχολείο υφίσταται αλλεπάλληλους ακρωτηριασμούς.
Τη μία καταργούνται ολόκληρες ειδικότητες επαγγελματικών λυκείων με μεγάλη ζήτηση στην αγορά εργασίας (π.χ. στον τομέα Υγείας), την άλλη η ενισχυτική διδασκαλία, τα τμήματα ένταξης για τους φυσικώς αδυνάτους και η τάξη υποδοχής για παιδιά αλλοδαπών.
Εν έτει 2013, οι σχολικές βιβλιοθήκες, για τις οποίες το κράτος έχει δαπανήσει εκατομμύρια, καταδικάζονται να αραχνιάζουν ελλείψει προσωπικού.Στο μεταξύ, πυκνώνουν τα κρούσματα ενδοσχολικής βίας, όπου πρωταγωνιστούν παιδιά οικογενειών που βρίσκονται σε δεινή οικονομική κατάσταση. Στην Εισαγγελία Ανηλίκων έφτασε επώνυμη καταγγελία από γυμνάσιο της Καλλιθέας για περιστατικά κλοπής κολατσιού μαθητών από συμμαθητές τους που πεινούσαν. Το πρόβλημα κουκουλώθηκε, καθώς ο σύλλογος των καθηγητών έσπευσε να καλύψει με δικά του έξοδα τη διατροφή τους. Τα χρηματοδοτικά κενά των σχολείων παροξύνονται, με ακραίο κρούσμα εκείνο του δημοτικού σχολείου της Πάτρας, όπου ιδιοκτήτρια οίκου ανοχής προσέφερε τα αναγκαία χρήματα για την αντικατάσταση φθαρμένου φωτοτυπικού.
Χρόνιο φαινόμενο
Μπορεί στην Ελλάδα, λόγω των γνωστών συνθηκών, η εκπαιδευτική κρίση να έχει λάβει ακραίες μορφές, δεν παύει ωστόσο να αποτελεί χρόνιο, διεθνές φαινόμενο, όπως μαρτυρούν οι αλυσιδωτές ταραχές, από το Ουισκόνσιν και το Σαντιάγκο μέχρι το Λονδίνο και τη Μαδρίτη. Συμβαίνει και σε χώρες της πρώτης ταχύτητας αυτό που διαδραματίζεται με πληκτική περιοδικότητα στην Ελλάδα: ο εκάστοτε υπουργός Παιδείας διεκτραγωδεί την κρίση του εκπαιδευτικού συστήματος και εξαγγέλλει τη δημιουργία του «νέου σχολείου», το οποίο θα κατεδαφίσει ο διάδοχός του, για να χτίσει πάνω στα ερείπια τη δική του, ατελέσφορη μεταρρύθμιση. Μια ενδιαφέρουσα ανάλυση αυτής της σισύφειας προσπάθειας επιχειρεί πρόσφατο βιβλίο των Αμερικανών πανεπιστημιακών Πίτερ Μακλάρεν και Ραμίν Φαραχμανπούρ με τίτλο «Παιδαγωγική της αντίστασης».
Το πρώτο μεγάλο σοκ ήρθε το 1983, επί προεδρίας Ρέιγκαν, όταν η επιτροπή για την αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος δημοσίευσε την έκθεση «Ενα έθνος σε κίνδυνο». Διαποτισμένη από τη θριαμβεύουσα, εκείνη την εποχή, νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, η επιτροπή κήρυξε χρεοκοπημένο το δημόσιο σχολείο, ενοχοποιώντας το για την υποχώρηση της ανταγωνιστικότητας της αμερικανικής οικονομίας. Ταυτόχρονα, μετατόπισε την ευθύνη της αποτυχίας από το κράτος στους εκπαιδευτικούς και τους σπουδαστές. Από εδώ και οι προτεινόμενες λύσεις: περισσότερες ώρες διδασκαλίας, αυστηρότερες εξετάσεις, άνοιγμα του σχολείου στην αγορά.
Οπως περιγράφουν οι δύο ριζοσπάστες παιδαγωγοί, η δραστική λιτότητα οδήγησε σε πραγματική εκπόρνευση πολλών δημόσιων σχολείων. Στις ταράτσες τους εμφανίστηκαν τεράστιες διαφημίσεις της Coca-Cola, ενώ σχολικά λεωφορεία γέμισαν αφίσες του Burger King. Η εταιρεία τροφίμων Nabisco προσέφερε εκπαιδευτικό υλικό, βασισμένο στο μπισκότο Oreo: Στα Μαθηματικά, οι σπουδαστές έπρεπε να υπολογίσουν σε πόσα μπισκότα Oreo αντιστοιχεί το ύψος ενός ουρανοξύστη. Στη Φυσική, καλούνταν να υπολογίσουν τη θρεπτική αξία ενός μπισκότου Oreo. Στη Γλώσσα, έπρεπε να γράψουν έκθεση ιδεών με θέμα τον καλύτερο τρόπο να φάει κανείς ένα μπισκότο Oreo (αρχίζετε από τη μέση ή από τις άκρες; Αφήνετε την κρέμα για το τέλος; Το βουτάτε στο γάλα;) και πάει λέγοντας.
Εκατομμύρια αναλφάβητοι
Η πολιτική Ρέιγκαν κατέληξε σε αποτυχία. Στις αρχές του 21ου αιώνα, 60 εκατ. Αμερικανοί παρέμεναν αναλφάβητοι ή λειτουργικά αναλφάβητοι. ΗΠΑ και Βρετανία, οι δύο πρωταθλήτριες του νεοφιλελευθερισμού, κατρακυλούν στην παγκόσμια κατάταξη βάσει της διεθνούς αξιολόγησης (PISA) που οργανώνει κάθε τρία χρόνια ο ΟΟΣΑ. Το 2011, οι Βρετανοί μαθητές κατέλαβαν μόλις την 28η θέση και οι Αμερικανοί την 31η.
Το 2001, ο υιός Μπους εξήγγειλε μια «νέα» εκπαιδευτική πολιτική με το πρόγραμμα «Κανένα παιδί να μη μείνει πίσω» (NCLB) – μια φυγή προς τα εμπρός, στον ίδιο δρόμο. Τα σχολεία με μαθητικές επιδόσεις κάτω του μέσου όρου τιμωρούνται με περικοπές δαπανών ή και κλείσιμο – κάτι που πρακτικά σημαίνει τιμωρία των φτωχότερων περιοχών. Οι εκπαιδευτικοί αμείβονται με βάση τις επιδόσεις των μαθητών τους. Ενισχύονται τα λεγόμενα charter schools, τα οποία λειτουργούν με ιδιωτικά κριτήρια και τα εκπαιδευτικά κουπόνια στη θέση της δημόσιας, δωρεάν εκπαίδευσης.
Πριν από τρία χρόνια, το βιβλίο της παιδαγωγού Νταϊάν Ράβιτς «Ο θάνατος και η ζωή του αμερικανικού σχολικού συστήματος» ήρθε να ταράξει τα λιμνάζοντα νερά. Η συγγραφέας διετέλεσε υφυπουργός Παιδείας επί πατρός Μπους και Κλίντον, αλλά είχε την εντιμότητα να αναγνωρίσει τη χρεοκοπία των πολιτικών, τις οποίες η ίδια υπηρέτησε. «Δεν νομίζω ότι ούτε το NCLB ούτε τα charter schools μπορούν να φέρουν την αλλαγή που όλοι θέλουμε», γράφει σχετικά η Ράβιτς. «Η εθνική αξιολόγηση έδειξε ότι το 17% των σχολείων αυτών είχε καλύτερα αποτελέσματα από τον μέσο όρο, το 46% κινήθηκε γύρω από τον εθνικό μέσο όρο και το 37% υστερούσε καταφανώς».
Εξίσου αυστηρή είναι η Ράβιτς με το «νέο σχολείο» που εξήγγειλε, αυτή τη φορά, ο Μπαράκ Ομπάμα, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας του «Κούρσα προς την κορυφή» (RTTP). «Πρόκειται για συνέχιση της πολιτικής Μπους», δήλωσε σε συνέντευξή της. «Καταστρέφουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα με ανόητες επιλογές. Παραδίδοντας τα σχολεία των φτωχότερων περιοχών σε ιδιώτες επιχειρηματίες δεν τα βελτιώνουμε, απλώς αποφεύγουμε τις ευθύνες του κράτους. Ο υπ’ αριθμόν ένα υπεύθυνος για τις χαμηλές ακαδημαϊκές επιδόσεις δεν είναι ο κακός δάσκαλος, αλλά η φτώχεια». Διατυπωμένες από μία συντηρητικών καταβολών παιδαγωγό, οι επισημάνσεις αυτές θα έπρεπε να τύχουν προσοχής από τους επίδοξους αρχιτέκτονες του «νέου σχολείου» και στην Ελλάδα.
Ιnfo
- Πίτερ Μακλάρεν, Ραμίν Φαραχμανπούρ, «Για μια παιδαγωγική της αντίστασης», Τόπος, 2013.
- Χρήστος Κάτσικας, Κώστας Θεριανός, «Η εκπαίδευση της αμάθειας», Gutenberg, 2005.
- Diane Ravitch, «The Death and Life of the Great American School System», Basic Books, 2010.
- Jahl Mehta, «Why American Education Fails», Foreign Affairs, May/June 2013.
kathimerini.gr – Το δημόσιο σχολείο σε νέες περιπέτειες.
Χρόνιο φαινόμενο
Μπορεί στην Ελλάδα, λόγω των γνωστών συνθηκών, η εκπαιδευτική κρίση να έχει λάβει ακραίες μορφές, δεν παύει ωστόσο να αποτελεί χρόνιο, διεθνές φαινόμενο, όπως μαρτυρούν οι αλυσιδωτές ταραχές, από το Ουισκόνσιν και το Σαντιάγκο μέχρι το Λονδίνο και τη Μαδρίτη. Συμβαίνει και σε χώρες της πρώτης ταχύτητας αυτό που διαδραματίζεται με πληκτική περιοδικότητα στην Ελλάδα: ο εκάστοτε υπουργός Παιδείας διεκτραγωδεί την κρίση του εκπαιδευτικού συστήματος και εξαγγέλλει τη δημιουργία του «νέου σχολείου», το οποίο θα κατεδαφίσει ο διάδοχός του, για να χτίσει πάνω στα ερείπια τη δική του, ατελέσφορη μεταρρύθμιση. Μια ενδιαφέρουσα ανάλυση αυτής της σισύφειας προσπάθειας επιχειρεί πρόσφατο βιβλίο των Αμερικανών πανεπιστημιακών Πίτερ Μακλάρεν και Ραμίν Φαραχμανπούρ με τίτλο «Παιδαγωγική της αντίστασης».
Το πρώτο μεγάλο σοκ ήρθε το 1983, επί προεδρίας Ρέιγκαν, όταν η επιτροπή για την αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος δημοσίευσε την έκθεση «Ενα έθνος σε κίνδυνο». Διαποτισμένη από τη θριαμβεύουσα, εκείνη την εποχή, νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, η επιτροπή κήρυξε χρεοκοπημένο το δημόσιο σχολείο, ενοχοποιώντας το για την υποχώρηση της ανταγωνιστικότητας της αμερικανικής οικονομίας. Ταυτόχρονα, μετατόπισε την ευθύνη της αποτυχίας από το κράτος στους εκπαιδευτικούς και τους σπουδαστές. Από εδώ και οι προτεινόμενες λύσεις: περισσότερες ώρες διδασκαλίας, αυστηρότερες εξετάσεις, άνοιγμα του σχολείου στην αγορά.
Οπως περιγράφουν οι δύο ριζοσπάστες παιδαγωγοί, η δραστική λιτότητα οδήγησε σε πραγματική εκπόρνευση πολλών δημόσιων σχολείων. Στις ταράτσες τους εμφανίστηκαν τεράστιες διαφημίσεις της Coca-Cola, ενώ σχολικά λεωφορεία γέμισαν αφίσες του Burger King. Η εταιρεία τροφίμων Nabisco προσέφερε εκπαιδευτικό υλικό, βασισμένο στο μπισκότο Oreo: Στα Μαθηματικά, οι σπουδαστές έπρεπε να υπολογίσουν σε πόσα μπισκότα Oreo αντιστοιχεί το ύψος ενός ουρανοξύστη. Στη Φυσική, καλούνταν να υπολογίσουν τη θρεπτική αξία ενός μπισκότου Oreo. Στη Γλώσσα, έπρεπε να γράψουν έκθεση ιδεών με θέμα τον καλύτερο τρόπο να φάει κανείς ένα μπισκότο Oreo (αρχίζετε από τη μέση ή από τις άκρες; Αφήνετε την κρέμα για το τέλος; Το βουτάτε στο γάλα;) και πάει λέγοντας.
Εκατομμύρια αναλφάβητοι
Η πολιτική Ρέιγκαν κατέληξε σε αποτυχία. Στις αρχές του 21ου αιώνα, 60 εκατ. Αμερικανοί παρέμεναν αναλφάβητοι ή λειτουργικά αναλφάβητοι. ΗΠΑ και Βρετανία, οι δύο πρωταθλήτριες του νεοφιλελευθερισμού, κατρακυλούν στην παγκόσμια κατάταξη βάσει της διεθνούς αξιολόγησης (PISA) που οργανώνει κάθε τρία χρόνια ο ΟΟΣΑ. Το 2011, οι Βρετανοί μαθητές κατέλαβαν μόλις την 28η θέση και οι Αμερικανοί την 31η.
Το 2001, ο υιός Μπους εξήγγειλε μια «νέα» εκπαιδευτική πολιτική με το πρόγραμμα «Κανένα παιδί να μη μείνει πίσω» (NCLB) – μια φυγή προς τα εμπρός, στον ίδιο δρόμο. Τα σχολεία με μαθητικές επιδόσεις κάτω του μέσου όρου τιμωρούνται με περικοπές δαπανών ή και κλείσιμο – κάτι που πρακτικά σημαίνει τιμωρία των φτωχότερων περιοχών. Οι εκπαιδευτικοί αμείβονται με βάση τις επιδόσεις των μαθητών τους. Ενισχύονται τα λεγόμενα charter schools, τα οποία λειτουργούν με ιδιωτικά κριτήρια και τα εκπαιδευτικά κουπόνια στη θέση της δημόσιας, δωρεάν εκπαίδευσης.
Πριν από τρία χρόνια, το βιβλίο της παιδαγωγού Νταϊάν Ράβιτς «Ο θάνατος και η ζωή του αμερικανικού σχολικού συστήματος» ήρθε να ταράξει τα λιμνάζοντα νερά. Η συγγραφέας διετέλεσε υφυπουργός Παιδείας επί πατρός Μπους και Κλίντον, αλλά είχε την εντιμότητα να αναγνωρίσει τη χρεοκοπία των πολιτικών, τις οποίες η ίδια υπηρέτησε. «Δεν νομίζω ότι ούτε το NCLB ούτε τα charter schools μπορούν να φέρουν την αλλαγή που όλοι θέλουμε», γράφει σχετικά η Ράβιτς. «Η εθνική αξιολόγηση έδειξε ότι το 17% των σχολείων αυτών είχε καλύτερα αποτελέσματα από τον μέσο όρο, το 46% κινήθηκε γύρω από τον εθνικό μέσο όρο και το 37% υστερούσε καταφανώς».
Εξίσου αυστηρή είναι η Ράβιτς με το «νέο σχολείο» που εξήγγειλε, αυτή τη φορά, ο Μπαράκ Ομπάμα, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας του «Κούρσα προς την κορυφή» (RTTP). «Πρόκειται για συνέχιση της πολιτικής Μπους», δήλωσε σε συνέντευξή της. «Καταστρέφουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα με ανόητες επιλογές. Παραδίδοντας τα σχολεία των φτωχότερων περιοχών σε ιδιώτες επιχειρηματίες δεν τα βελτιώνουμε, απλώς αποφεύγουμε τις ευθύνες του κράτους. Ο υπ’ αριθμόν ένα υπεύθυνος για τις χαμηλές ακαδημαϊκές επιδόσεις δεν είναι ο κακός δάσκαλος, αλλά η φτώχεια». Διατυπωμένες από μία συντηρητικών καταβολών παιδαγωγό, οι επισημάνσεις αυτές θα έπρεπε να τύχουν προσοχής από τους επίδοξους αρχιτέκτονες του «νέου σχολείου» και στην Ελλάδα.
Ιnfo
- Πίτερ Μακλάρεν, Ραμίν Φαραχμανπούρ, «Για μια παιδαγωγική της αντίστασης», Τόπος, 2013.
- Χρήστος Κάτσικας, Κώστας Θεριανός, «Η εκπαίδευση της αμάθειας», Gutenberg, 2005.
- Diane Ravitch, «The Death and Life of the Great American School System», Basic Books, 2010.
- Jahl Mehta, «Why American Education Fails», Foreign Affairs, May/June 2013.
kathimerini.gr – Το δημόσιο σχολείο σε νέες περιπέτειες.